Alexandra Elbakyan đã mất vài năm để đi từ một sinh viên công nghệ thông tin lên thành kẻ chạy trốn nổi danh.

Alexandra Elbakyan

Vào năm 2009, khi đang làm đồ án nghiên cứu năm cuối đại học ở Almaty, Kazakhstan, Elbakyan đã thất vọng vì không thể đọc nhiều bài nghiên cứu vì cô không đủ khả năng trả phí. Vì thế cô đã học cách lách dịch vụ thu phí của các nhà xuất bản.

Những kĩ năng của cô đã sớm được dùng đến. Elbakyan đã thấy các nhà khoa học trên các diễn đàn hỏi về những bài báo mà họ không thể truy cập – và cô rất vui lòng giúp đỡ họ. “Tôi đã nhận được nhiều lời cảm ơn vì gửi đi những đường dẫn bài báo đã được trả phí”, cô nói.

Vào năm 2011, cô đã quyết định tự động hóa quá trình này và sáng lập ra Sci-Hub, một trang web bất hợp pháp, lấy những bản sao của các tài liệu nghiên cứu đã được trả phí trước đó và cung cấp cho bất kì ai có yêu cầu.

Năm nay, sự quan tâm đến Sci-Hub đã bùng nổ khi truyền thông chính thống đã hiểu rõ về trang web này và lượt sử dụng trang đã tăng vọt. Theo số liệu của Elbakyan, trang web hiện giờ có khoảng 60 triệu bài báo và có khả năng đáp ứng hơn 75 triệu lượt tải về vào năm 2016 – tăng từ 42 triệu năm ngoái và theo ước tính, gồm khoảng 3% trong tổng số lượt tải về từ các trang công bố khoa học trên toàn thế giới.

Đây là việc xâm phạm bản quyền trên quy mô rất lớn – và đã mang lại cho Elbakyan những lời tán dương lẫn chỉ trích, thậm chí cả một vụ kiện. Có rất ít người ủng hộ thực tế rằng cô đã hành động phi pháp, nhưng nhiều người xem Sci-Hub như một sự thúc đẩy phong trào truy cập mở, trong đó lưu trữ những bài báo được tạo ra (một cách bất hợp pháp) để mọi người có đọc miễn phí và sử dụng kiến thức từ các bài báo đó hỗ trợ nghiên cứu của mình.

“Những gì cô ấy đã làm thật tuyệt vời”, Michael Eisen, nhà sinh học tại Đại học California, Berkeley, một người ủng hộ truy cập mở nói. “Thật bất công khi nhà nghiên cứu không thể tiếp cận các bài báo khoa học, và cô ấy đã khắc phục điều đó”.

Alexandra Elbakyan

Những năm đầu mới thành lập, trang web không bị chú ý – nhưng cuối cùng nó đã phát triển quá mạnh nên các nhà xuất bản có tính phí với người đọc không thể để lờ nó đi. Vào năm 2015, công ty Elsevier của Hà Lan, được ngành xuất bản rộng lớn hơn hỗ trợ, đã đệ đơn kiện Elbakyan vi phạm và xâm phạm bản quyền tới tòa án Mỹ. Nếu thua kiện, Elbakyan có nguy cơ phải trả nhiều triệu đô la bồi thường thiệt hại, và có khả năng bị ngồi tù (vì thế, Elbakyan không tiết lộ vị trí hiện tại của mình và cô đã được phỏng vấn cho bài báo này qua thư điện tử và tin nhắn đã được mã hóa).

Vào năm 2015, một thẩm phán Hoa Kỳ đã ra lệnh đóng Sci-Hub nhưng trang web đã bất ngờ xuất hiện trên những tên miền khác. Nó phổ biến nhất ở Trung Quốc, Ấn Độ và Iran, cô nói, nhưng ít nhất có 5% người dùng, hoặc hơn, là đến từ Hoa Kỳ.

Elbakyan thấy tên mình trên khắp các mặt báo, và nói rằng cô thường nhận được hàng trăm thông điệp ủng hộ một tuần, một số thì đi kèm với ủng hộ về tài chính. Cô nói cô cảm thấy có trách nhiệm lương tâm để giữ cho trang web hoạt động vì những người dùng cần nó để tiếp tục công việc của họ. “Có gì sai hay xấu hổ trong việc điều hành một trang web tạo điều kiện cho mọi người truy cập nghiên cứu như Sci-Hub? Tôi nghĩ là không, vì thế tôi có thể chia sẻ cởi mở về những hoạt động của mình”, cô nói.

Những người chỉ trích và ủng hộ Elbakyan đều nghĩ rằng trang web sẽ có tác động lâu dài, ngay cả khi nó không tồn tại mãi. "Tương lai là truy cập mở sẽ phổ biến", theo Heather Piwowar, đồng sáng lập Impacstory, một công ty phi lợi nhuận được thành lập tại Carrboro, Nam Carolina, trong đó giúp các nhà khoa học theo dõi tác động của việc cung cấp thông tin trực tuyến. "Nhưng chúng tôi nghi ngờ và cũng hi vọng rằng Sci-Hub hiện đang khiến những nhà xuất bản truy cập có trả phí hoảng sợ thực sự. Vì trong nhiều trường hợp, đó là thứ duy nhất sẽ khiến họ thực sự làm điều đúng đắn và chuyển sang mô hình truy cập mở".

Dù điều đó có xảy ra hay không, Elbakyan nói rằng cô sẽ vẫn tiếp tục xây dựng Sci-Hub – đặc biệt, để phổ biến rộng khắp những cơ sở dữ liệu cũ của trang web – trong khi học bằng thạc sĩ lịch sử khoa học. "Tôi tự duy trì trang web, nhưng nếu tôi bị ngăn cản, ai đó có thể tiếp nhận công việc này", cô nói.

Theo Tia sáng/ Nhàn Vũ dịch

Vũ Thắng Lợi bồi hồi nhớ lại thời niên thiếu của mình và thừa nhận rất xúc động. Anh nói, từ nhỏ, ba anh theo đoàn cải lương Bông Sen Trắng. Cậu nhóc Lợi hay lẽo đẽo theo ba lên đoàn, đứng ở cánh gà xem các vở diễn rồi thuộc hết các vai trong từng vở. Đam mê âm nhạc ngấm vào Vũ Thắng Lợi từ đó. Cho đến khi học cấp ba, Lợi đi làm ở quán cà phê. Tại đó có sân khấu ca nhạc nên anh hay xin lên hát trong lúc rảnh việc. Đồng thời, Lợi gần như không bỏ qua một chương trình văn nghệ quần chúng nào.

“Âm nhạc chọn tôi”, đó là cách Vũ Thắng Lợi lý giải về chặng đường đã qua cùng nhiều chông gai nhưng anh chưa từng có ý định từ bỏ đam mê này. Trong đó, có những thời khắc quan trọng trong sự nghiệp, gia đình anh đều gặp biến cố, lúc thì ba bị nhồi máu cơ tim, khi thì mẹ bị tai nạn. Chính vì thế, trong cuộc thi Sao mai 2011, khi được xướng tên là 1 trong 3 thí sinh dòng thính phòng được đi vào chung kết, anh đã nhảy lên đến mức đập vào bằng khen của người khác khiến kính vỡ, tay chảy máu thành sẹo. “Âm nhạc là cảm xúc cuộc sống. Thông qua âm nhạc, tôi thể hiện được bản thân mình”, Vũ Thắng Lợi nói. 

Hai ca khúc tiếp theo Ca ngợi Hồ Chủ Tịchvà Cảm xúc tháng Mườiđược trình diễn ngay sau đó khẳng định dòng nhạc cách mạng là lựa chọn sáng suốt của Vũ Thắng Lợi. Với những bản phối mới mẻ của Hồng Kiên, sự kết hợp giữa dàn nhạc dây với những nhạc cụ điện tử mang đến nhiều lớp lang cảm xúc ngay trong một phần trình diễn. Đặc biệt, chất giọng mạnh mẽ nhưng rất lãng mạn, tình cảm như cách nhạc sĩ Dương Thụ dành để nói về Vũ Thắng Lợi đã khiến khán giả xúc động. 

Nghe Vũ Thắng Lợi hát, hiểu vì sao anh được đề cử là ca sĩ hát nhạc cách mạng hay nhất trong giải Mai Vàng năm 2021. Cái bắt tay giữa Vũ Thắng Lợi và nhạc sĩ Hồng Kiên trong album Tình cacách đây vài năm đã mở ra cho Á quân Sao mai 2011 một con đường mới. Là một người lính, anh và ê-kíp của mình nhiều lần chia sẻ, ngoài tình yêu, bản thân anh cho rằng, di sản âm nhạc của thế hệ trước để lại, là một phần của lịch sử, là xương máu cha ông nên mình có sứ mệnh gìn giữ và khoác lên nó một đời sống mới. Chính sự chỉn chu, cầu toàn và tài năng của mình đã khiến cho sản phẩm của Vũ Thắng Lợi được đón nhận. Anh cũng là ca sĩ đầu tiên tái bản album nhạc cách mạng của mình dưới định dạng đĩa than và được đón nhận nhiệt thành. 

Ở lát cắt tiếp theo, Vũ Thắng Lợi kể cho khán giả một góc khác trong chân dung mình với hai ca khúc về mẹ và quê hương là Mẹ yêu convà Dòng sông ký ứcbằng chất giọng tình cảm. Khi thể hiện ca khúc, nhìn hình ảnh cha mẹ trên màn hình led và nhắc đến kỷ niệm tuổi thơ của mình, Vũ Thắng Lợi đã không ngăn được những giọt nước mắt xúc động. Vẫn vững chãi khoe cao độ và luồn lách vào cảm xúc người nghe bằng chất giọng tự sự, Vũ Thắng Lợi nhận được nhiều tràng vỗ tay cổ vũ. Anh cũng chia sẻ, cảm ơn tuổi thơ đã mang đến cho mình cảm xúc chân thực nhất. Khi hát về mẹ trong cảm xúc ấy, anh chỉ muốn được quay ngược thời gian để trở lại những năm tháng nhiều kỷ niệm bởi, “khi chạy theo thành tựu, vinh quang cũng là lúc ta dần xa bàn tay mẹ” – Vũ Thắng Lợi nói. Đó cũng là lý do, Vũ Thắng Lợi ra mắt đĩa than Quê hợp tác với nhạc sĩ Đức Trí. 

Nổi trống lên rừng núi ơi(Hoàng Vân) cùng với tiết tấu rộn ràng, hừng hực đã nhanh chóng chuyển cảm xúc khán giả sang cung bậc khác sau những hoài niệm về mẹ. Một trong những điểm cuốn hút trong Con đường âm nhạccủa Vũ Thắng Lợi là sự xuất hiện khách mời duy nhất, cùng chất giọng đẹp và mềm mại, Á quân Sao mai dòng dân gian Hồng Duyên. Sự góp mặt của cô trong bài hát Tình ca Tây Bắccùng sự rực rỡ của trang phục cũng như khung cảnh miền sơn cước đủ để gây thương nhớ. Có vẻ Vũ Thắng Lợi muốn nói riêng với vợ mình, tình yêu đẹp thì ít và luôn quý giá thông qua ca khúc song ca với khách mời duy nhất trong chương trình. 

Nối tiếp mạch nguồn mang màu sắc dân gian, Vũ Thắng Lợi mang đến Câu hò bên bến Hiền Lương và Tìm em câu ví sông Lam. Hai bài hát định hình cho giọng nữ, giống như Mẹ yêu conlại được Vũ Thắng Lợi mang đến một diện mạo mới. Không phải những bản hùng ca đồ sộ và bề thế được vang lên từ giọng tenor, không khoe mẽ kỹ thuật, Vũ Thắng Lợi hát như một lời tự sự, đi vào cảm xúc và tình cảm từ phía trong. Những vùng đất hiện lên một cách tự nhiên, tươi đẹp qua giọng hát của nam ca sĩ. Theo như Vũ Thắng Lợi chia sẻ thì đây là cách anh nói lên tiếng lòng, tình yêu quê hương, đất nước của mình. 

Ở phần cuối chương trình, Vũ Thắng Lợi trình diễn Tình yêu của đất và nước cùng Bài ca xây dựng bằng sự giản dị, tĩnh tại. Thông qua phần kết thúc này, Vũ Thắng Lợi có vẻ như muốn truyền tải thông điệp của sự hy vọng và xây đắp, làm đẹp cho đời trên con đường nghệ thuật. Sau 10 năm bước ra khỏi cuộc thi Sao Mai, cho thấy nam ca sĩ đã có những lựa chọn đúng đắn, trưởng thành hơn rất nhiều.  Anh chững chạc hơn làm chủ sân khấu và hát tình hơn. Cũng phải nói rằng, để có ngày hôm nay, ngoài tinh thần của người lính, Vũ Thắng Lợi đã may mắn có một ê kip tuyệt vời cùng những bản phối vô cùng mới mẻ và xúc động.  

Cũng trong chương trình, Vũ Thắng Lợi tự hào khoe dự án thứ ba của mình sẽ cho ra mắt vào tháng 12 tới đây cùng với một liveshow cá nhân mang tên Hà Nội và tôi. Nam ca sĩ nói, anh cố gắng làm hết sức cho đam mê để có thể tự ngồi nhâm nhi uống trà thưởng thức chính những sản phẩm của mình ngay từ bây giờ mà không phải chờ đến lúc có tuổi. 

Hà Lan