Sự phát triển của khoa học công nghệ khiến trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là khái niệm xa lạ, thậm chí được dự báo sớm trở thành một phần quan trọng với cuộc sống con người trong tương lai gần.

Trí tuệ nhân tạo (AI) - sản phẩm ngỡ chỉ có trong trí tưởng tượng của các nhà làm phim khoa học viễn tưởng đã trở nên phổ biến và gần gũi hơn trong cuộc sống của con người những năm gần đây, đặc biệt với sự phổ biến của ChatGPT.

Tại Việt Nam, Zalo là đơn vị tập trung đầu tư, nghiên cứu cho sản phẩm mang tính ứng dụng cao, thực sự cần tới AI.

“ChatGPT có thể đã trở thành ứng dụng phát triển nhanh nhất trong lịch sử” là tựa đề bài viết được đăng tải trên Business Insiderhồi đầu tháng 2. Theo báo cáo từ ngân hàng đầu tư đa quốc gia UBS, ước tính chỉ sau 2 tháng ra mắt, ChatGPT đạt đã đạt mức 100 triệu người dùng/tháng.

“Trong suốt 20 năm theo dõi các hoạt động trên môi trường Internet, chúng tôi chưa từng thấy ứng dụng nào có tốc độ tăng trưởng người dùng nhanh như vậy”, chuyên gia phân tích của UBS viết.

Trong khi đó, theo công ty phân tích dữ liệu SimilarWeb, chatbot do OpenAI sở hữu dễ dàng đánh bại tốc độ tăng trưởng của các ứng dụng lớn như TikTok hay Instagram. Cụ thể, TikTok mất 9 tháng để đạt được mức người dùng tương tự, Instagram mất 2,5 năm, còn Spotify chỉ tích lũy được 100 triệu người dùng/tháng sau 4,5 năm.

Ngay sau khi xuất hiện, ChatGPT đẩy giới công nghệ toàn cầu vào cuộc đua AI chatbot. Microsoft đầu tư 10 tỷ USD vào OpenAI. Từ đó, “gã khổng lồ” này tích hợp ChatGPT vào công cụ tìm kiếm Bingvà đang mời người dùng thử nghiệm. Google cũng kêu gọi toàn bộ nhân viên công ty tham gia thử nghiệm Bard - chatbot cạnh tranh trực tiếp với ChatGPT. Mới đây, ngày 16/3, nền tảng tìm kiếm Baiducủa Trung Quốc đã chính thức công bố công cụ tương tự ChatGPT là Ernie bot.

Nhiều năm nghiên cứu về lĩnh vực AI, TS Châu Thành Đức - Giám đốc Khoa học Dữ liệu của Zalo - nhận định ChatGPT sẽ phổ biến trong tương lai gần vì tính hữu dụng. Sự xuất hiện của ChatGPT có thể kéo theo một làn sóng công nghệ và các sản phẩm AI hiện đại trong tương lai gần.

Đồng quan điểm, TS Nguyễn Trường Sơn - Giám đốc Nghiên cứu Khoa học của Zalo - cho rằng ChatGPT là bước ngoặt đánh dấu sự phát triển vượt bậc của các mô hình ngôn ngữ lớn. Sự bùng nổ các ứng dụng dựa trên ChatGPT nói riêng hay những mô hình ngôn ngữ lớn nói chung, có thể giải quyết nhiều yếu tố trong thực tiễn, tăng hiệu suất làm việc đối với đa lĩnh vực và ngành nghề.

Đề cập tới tính thực tiễn và ứng dụng của sản phẩm công nghệ, TS Châu Thành Đức khẳng định Zalo hướng sự tập trung vào các sản phẩm cần đến AI. Sản phẩm tích hợp AI chỉ có ý nghĩa khi nó giải quyết được vấn đề thực tế xã hội cần.

Do đó, Zalo AI chỉ đầu tư nghiên cứu và phục vụ nhu cầu thực tế. Các công nghệ có tính ứng dụng lớn hiện tại có thể kể đến: Nhận dạng hình ảnh cho eKYC (định danh khách hàng điện tử); nhận dạng gương mặt (face ID); nhận dạng và tổng hợp giọng nói với Kiki - sản phẩm trợ lý giọng nói tiếng Việt…

Từ nhu cầu thật của sản phẩm, Zalo xác định cụ thể bài toán AI cần giải là gì, kết quả ra sao mới đủ đưa vào thực tế, từ đó đặt mục tiêu cho nghiên cứu. Kế đến, nhóm nghiên cứu sẽ thử nghiệm những công nghệ hiện có trên thế giới để xem kết quả và khoảng cách từ hiện tại tới nhu cầu thực tế là bao xa. Bước tiếp theo, đội ngũ Zalo AI tìm giải pháp nhằm xóa bỏ khoảng cách đó.

“Cần hiểu rằng từ nghiên cứu trong phòng lab đến thực tế là cả một quá trình. Đôi khi, do nhiều yếu tố bất định, AI cho kết quả tốt ở môi trường thử nghiệm nhưng lại không đạt trong thực tế. Từ những lý do trên, việc sử dụng, phân tích nhược điểm, cải tiến mô hình rồi lại đưa vào sử dụng là một vòng lặp không bao giờ kết thúc”, TS Châu Thành Đức phân tích.

Đơn cử, với sản phẩm eKYC, sau một khoảng thời gian, các hành vi giả mạo xuất hiện tinh vi hơn khiến những mô hình chống giả mạo cũ dần kém hiệu quả. Khi đó, đội ngũ Zalo lại nghiên cứu cải tiến, cập nhật mô hình chống giả mạo để ngăn chặn các hành vi này.

Kiki là một ví dụ khác. Từ khi ra mắt vào tháng 12/2020, trong quá trình vận hành thực tế, đội ngũ kỹ sư của Zalo AI không ngừng nâng cấp tính ổn định và độ chính xác. Hiện tại, Kiki trên Zing MP3 đã hoạt động ổn định hơn 60% so với thời điểm ban đầu; chỉ số thể hiện chất lượng nhận diện giọng nói cải thiện 35%.

Tuy nhiên, nhìn nhận ở chiều ngược lại, việc một sản phẩm AI nghiên cứu xong nhưng không được đưa ra được thị trường, hoặc đã đưa ra thị trường nhưng lại bị từ bỏ là điều không hiếm, thậm chí nhiều.

Đằng sau một sản phẩm AI có rất nhiều yếu tố quyết định sự thành bại. Yếu tố quan trọng nhất vẫn là thị trường. Như đã nói, một sản phẩm tích hợp AI sẽ không có ý nghĩa nếu nó không giải quyết được một vấn đề nào đó xã hội quan tâm, thị trường cần hay người tiêu dùng đang tìm kiếm.

“Mới đây, Kiki - trợ lý giọng nói tiếng Việt - đã cán mốc 300.000 lượt cài đặt sử dụng trên xe ôtô sau quãng thời gian ngắn. Tôi nghĩ đây chính là sự ghi nhận của người dùng đối với một sản phẩm AI mang tính ứng dụng trong cuộc sống”, Giám đốc Khoa học Dữ liệu của Zalo chia sẻ.

Sách giả, sách lậu từ lâu là vấn đề nhức nhối của ngành xuất bản. Đây là vấn đề được nêu ra tại nhiều buổi làm việc, các hội thảo chuyên ngành. Tại buổi làm việc của Ban Tuyên giáo TW với đại diện một số đơn vị xuất bản tại TP.HCM vào trung tuần tháng 9, "căn bệnh trầm kha" sách giả, sách lậu một lần nữa được cả người làm sách lẫn người quản lý xuất bản quan tâm.

Đại diện một nhà xuất bản cho biết mỗi năm đều nhiều lần nhận được văn bản yêu cầu hợp tác với cơ quan điều tra, cung cấp chứng cứ cho các vụ án sách giả, sách lậu. Mỗi lần như thế, đơn vị phải tìm và tra soát lại rất nhiều hồ sơ chứng từ. Đơn vị thậm chí nhận được giấy triệu tập ra làm việc với cơ quan chức năng tại Hà Nội để giải quyết một số vụ phát giác sách giả, sách lậu.

Đại diện một đơn vị khác nhận định rằng tuy đã tồn tại hàng chục năm nay, nhưng từ năm 2014, khi mạng xã hội và sàn thương mại điện tử (TMĐT) phát triển thì vấn nạn sách giả, sách lậu càng nở nộ và trở nên khó kiểm soát hơn bao giờ hết.

Nhà xuất bản phải "tự cứu mình"

Trong một số bài viết trước đây của Znews, nhiều đơn vị đã bày tỏ về việc gặp khó khăn khi đề nghị các sàn TMĐT hỗ trợ giải quyết vấn nạn sách giả, sách lậu. Theo các đơn vị này, quy trình kiểm duyệt và xử lý của các sàn TMĐT chưa đủ chặt chẽ và mạnh tay, tạo điều kiện cho sách giả, sách lậu hoành hành. Khi đơn vị xuất bản phát hiện thì quy trình xử lý khiến nại mất thời gian, dẫn đến kết quả không đáng kể khi số lượng cửa hàng sách lậu vẫn còn quá nhiều và liên tục được mở mới.

Nếu như sàn TMĐT khó quản lý, thì vấn nạn sách lậu trên mạng xã hội còn trầm trọng hơn, gần như không chịu một sự kiểm soát nào. Một chiêu trò thường thấy của người bán sách lậu là ăn cắp hình ảnh chụp sách từ các đơn vị xuất bản, phát hành có uy tín và ngang nhiên sử dụng. Trong các hội nhóm chia sẻ về sách, không khó để tìm thấy những chia sẻ của người mua cay đắng bị lừa mua phải sách giả, sách lậu vì người bán "treo đầu dê bán thịt chó".

Tốc độ làm sách giả cũng nhanh đến chóng mặt, khi nhiều đầu sách vừa phát hành được một vài tháng, thậm chí một vài tuần, đã bị làm giả trên thị trường. Nhiều đơn vị xuất bản thời gian qua đã phải "kêu cứu" trên fanpage Facebook về việc sách của đơn vị bị làm giả và rao bán trên nhiều trang. Một số đơn vị chủ động hướng dẫn người dùng phân biệt sách giả, sách thật và ứng dụng công nghệ in ấn, tem chống giả trong phát hành sách.

Tem cào phủ bạc nhận diện sách thật của Nhà xuất bản Trẻ. Ảnh: NXB Trẻ.

Để tăng tính nhận diện cho sách thật, ngoài việc liên tục cập nhật các công nghệ in ấn và thiết kế trong ruột sách, bìa sách... Nhà xuất bản Trẻ còn ứng dụng công nghệ tem chống giả. Từ năm 2015, bìa sau các cuốn sách của Nhà xuất bản Trẻ được dán "tem thông minh", lớp trên phủ bạc, có thể cào ra được.

Những năm gần đây, Nhà xuất bản Trẻ tiếp tục cải tiến thêm tem cào chống giả này. Tem hiện nay có dạng vuông, phủ bạc, khi cào lớp bạc ra thì bên dưới có mã QR. Bạn đọc có thể quét mã để vào trang cơ sở khách hàng, tích điểm tương ứng với giá bìa sách. Mỗi tháng, Nhà xuất bản Trẻ có những phần quà là voucher mua sách dành cho những bạn đọc tích điểm nhiều nhất trong tháng, hoặc những bạn đọc có mã số được chọn ngẫu nhiên may mắn.

Cho đến nay, dấu hiệu "tem cào phủ bạc" là một trong những dấu hiệu nhận diện nhanh, đặc trưng và dễ dàng sách của Nhà xuất bản. Tuy nhiên, đơn vị vẫn còn trăn trở nhiều vè việc phổ biến cách thức phân biệt sách thật - giả đến bạn đọc. Đồng thời, đại diện đơn vị cho rằng cũng cần thêm những biện pháp can thiệp của cơ quan chức năng với các đơn vị làm sách giả, bán sách lậu.

Giải quyết nạn sách giả, sách lậu tràn lan hiện nay cũng là bảo vệ những đơn vị sản xuất, kinh doanh hợp pháp, cho một ngành đặc thù dễ chịu tổn thương là xuất bản, để các đơn vị này có thể tập trung nguồn lực đóng góp cho văn hóa đọc và nền tri thức nước nhà.

Giải quyết vấn đề tận gốc

Chủ tịch Hiệp hội In Việt Nam Nguyễn Văn Dòng chia sẻ rằng công nghệ in ngày nay đã rất hiện đại, phát triển, có thể "nhân bản" một cuốn sách trong thời gian ngắn với độ giống sách mẫu rất cao. "Sách giả thì đương nhiên không thể nào giống sách thật 100% được, nhưng tôi đã bắt gặp những cuốn giống đến 80-90%. Chính tôi cầm trên tay còn thấy rất khó phân biệt", ông nói.

Chủ tịch Hiệp hội In Việt Nam Nguyễn Văn Dòng (phải) và Phó chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam Đỗ Quang Dũng trong buổi làm việc tại Đường sách TP.HCM hôm 11/9. Ảnh: Duy Hiệu.

TP.HCM hiện có 1.360 doanh nghiệp in, chiếm gần 2/3 số doanh nghiệp hoạt động in của cả nước, trong đó, gần 700 cơ sở in được Sở Thông tin và Truyền thông cấp phép, xác nhận đăng ký hoạt động in (khoảng 476 doanh nghiệp in xuất bản phẩm).

Ông Dòng cho biết số lượng thực tế các cơ sở in còn lớn hơn nhiều. Số lượng nhà in hiện nay dư thừa công suất so với yêu cầu của ngành xuất bản nói riêng và các ngành công nghiệp sản xuất nói chung, do đó phần nào tạo điều kiện cho những người dễ "mềm lòng" tiếp tay với sách giả.

Theo ông, các cơ sở tham gia vào việc in ấn sách giả, sách lậu đa phần là các đơn vị nhỏ, không trực thuộc Hiệp hội In. Các doanh nghiệp trực thuộc Hiệp hội In là những doanh nghiệp lớn, do đó việc in sách giả với số bản in giới hạn thì không mang đến doanh thu đáng kể cho họ.

Ông cho rằng vấn nạn sách giả xuất phát từ những người trong ngành muốn trục lợi, nhắm vào những cuốn sách bán chạy trên thị trường. Người thu lợi lớn không phải đơn vị in, mà là đơn vị kinh doanh sách lậu.

Do đó theo ông, để giải quyết tận gốc vấn nạn sách giả, sách lậu, cần nhắm đến những đối tượng chủ mưu, tổ chức khai thác, kinh doanh sách lậu, không nên nhắm vào "phần ngọn" là những nhà in vốn chỉ là công cụ thực hiện kế hoạch của các ý đồ xấu.

Ông cũng chỉ ra rằng tại nhiều nước phát triển, luật sở hữu trí tuệ có chế tài rất mạnh, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm bản quyền. Đối sánh, ông cho rằng chế tài hiện tại của Việt Nam quá nhẹ nhàng, không đủ sức răn đe và phòng ngừa việc in lậu.

Tiếp thu ý kiến từ các đơn vị, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy nhận định để giải quyết vấn nạn sách giả, sách lậu sẽ cần đến những cập nhật trong các quy định, luật cũng như sự phối hợp của toàn ngành, liên ngành, nhiều bộ, đặc biệt là sự chung sức của Bộ Công an trong việc phát hiện, xử lý những cá nhân, đơn vị làm sách giả, sách lậu.

Thấu hiểu rằng "sách giả, sách lậu là vấn nạn nhức nhối", ảnh hưởng nghiêm trọng đến các đơn vị xuất bản, Phó vụ trưởng Vụ Báo chí - Xuất bản, Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Thị Mỹ Linh cho biết trong những văn bản hướng dẫn, chỉ đạo sắp tới đây của ngành sẽ cân nhắc sửa đổi, bổ sung nhiều điểm để siết chặt quản lý hơn, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người làm sách.

Đọc được sách hay, hãy gửi review cho Tri Thức - Znews

Bạn đọc được một cuốn sách hay, bạn muốn chia sẻ những cảm nhận, những lý do mà người khác nên đọc cuốn sách đó, hãy viết review và gửi về cho chúng tôi. Tri Thức - Znews mở chuyên mục “Cuốn sách tôi đọc”, là diễn đàn để chia sẻ review sách do bạn đọc gửi đến qua Email: books@znews.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.