Thì cũng giống trẻ con thôi… Biết thế nhưngnhững đứa con lại đang thời trung niên trăm công ngàn việc, đầu óc thiếu tậptrung, tuổi tác thì lỡ cỡ: quá già để nhớ nổi khi bé mình đã ngớ ngẩn thế nào,đủ trẻ để không chấp nhận những cái “dở hơi” của các ông bà cụ. Mâu thuẫn triềnmiên, cho nên cái chu kỳ “cãi nhau xong lại mua quà” cho bố mẹ cứ thế diễn rađều đặn. Quà cho người già biết là gì đây ngoài khăn choàng, bánh xốp mềm và caotẩm bổ. Mua cao về rồi lũ con bận rộn lại quên không pha phách. Cao thì rấtcứng, các cụ lại không dám phiền, một cục cao “biểu tượng” có khi cứ thế nằmtrong ngăn kéo đến cả năm.

**

Hai năm nay, “thần tượng” của nhà tôi là mộtngười anh họ xa, có bà mẹ hơn chín chục mắc bệnh Alzheimer nằm một chỗ. Trước,cụ còn xem được truyền hình, nhưng một sáng kia, cụ gọi người con và bảo, “Thếlà từ nay tôi không nhìn được anh rồi”. Mắt cũng lòa nốt, nhưng cụ không thíchnghe đài, bảo “sao mà nó nói lắm thế”. Cụ nằm chơi thôi, vệ sinh tại chỗ, ănuống có người đút.

Nhưng may cho cụ là cụ có được người con traicó hiếu. Không đơn giản như tích ngày xưa Trần Minh khóc vì thấy mẹ yếu rồi mẹđánh không đau, Ngô Mãnh cởi trần bẫy muỗi để muỗi khỏi đốt cha mẹ, vị con traicả này phải hy sinh nhiều hơn: những thú lớn nhất của đàn ông hiện đại như ngồiquán xá với bạn bè, du lịch với vợ con, hay mải mê lướt mạng đọc tin, để dànhgần như hết thời gian tự tay chăm mẹ. Mỗi lần nghe người con trai vui vẻ kểchuyện chăm bà, tôi đều thán phục. Cái sự vẫn yêu đời ấy thật hiếm khi có ởnhững người chăm bệnh. Người ta có thể kiên nhẫn, chu đáo, nhưng ít nhiều thểnào cũng lộ ra cái sự mệt. Nhưng ở đây là một sự hào hứng của một người say mêchăm sóc mẹ, coi đó như một sự nghiệp mới của mình.

Anh lý luận rằng nuôi mẹ liệt giường sẽ khôngai tốt bằng con. Không ai thuộc thói quen ăn uống của mẹ bằng con, không ai dọnvệ sinh cho mẹ sạch bằng con, chỉ có con mới có thể vừa chăm sóc vừa ôm mẹ nhưem bé. Anh kết luận, “Thế mà có những kẻ, xin lỗi, chỉ ôm được mèo, ôm đượcngười khác, mà không ôm được mẹ.”

Nghe đến đây thì tôi không dám nhìnsang mẹ, phải hơn 20 năm rồi không ôm người già này nữa.

**

Nói đùa là nằm ngủ với trẻ con thật như ngủcạnh một con ve chó, đang khi mơ ngủ nó cũng quơ tay ôm được lấy mình, rất chínhxác. Giữa đêm tỉnh dậy, cánh tay tê dại vì trẻ con gối đầu, bỗng nhớ lại ngàyxưa mình cũng thế này với mẹ, rồi mẹ cũng đã có lúc thế này, với bà. Ai cũng cóthời là một cô bé, cậu bé… Rồi tuổi thiếu niên ập đến, tuổi thanh niên ào ạt,tuổi trưởng thành chóng mặt vì những chuyện của người ngoài, tuổi trung niên bắtđầu lo nghĩ về bệnh tật của bản thân…, tất cả bứt đứa con ra khỏi bà mẹ một cáchthật tự nhiên, cả về tinh thần lẫn thể chất, để đến nỗi bây giờ, mỗi khi xemphim truyền hình Việt Nam, hễ có cảnh một chị phụ nữ đã lớn tướng còn rúc vàonách mẹ, rồi mẹ vừa ôm con vừa âu yếm mắng, lại thấy lòng thắc mắc họ làm cáchnào để duy trì được những cái tiếp xúc thân mật mẹ-con ấy, sau bao nhiêu là sónggió đời?

**

Mỗi trưa trẻ con đi học về, việc đầu tiên làphải hỏi han nó hôm nay ra chơi thế nào, cô có phạt điều gì không, bạn A hôm naylàm gì, bạn B còn uống xi-rô không…? Chuyện nhạt và lặp đi lặp lại nhưng ngàynào cũng muốn nghe. Trong lúc nghe “báo cáo”, bỗng nghĩ tới người già lủi thủingồi trên nhà kia là một kho chuyện cũ. Mà người già nào chẳng như một phòng lưutrữ những đoạn phim ngắn những điều họ đã trải qua. Nhưng con cái thường lànhững nhân viên tồi của kho lưu trữ ấy, không biết khai thác mà cũng không muốnkhai thác những câu chuyện thời trẻ con của mẹ, cha.

Ảnh minh họa: Internet

Đến thăm nhà thủ trưởng, chúng ta có thể dànhcả giờ để hỏi thăm một bà cụ trong nhà chuyện cụ đi kháng chiến thế nào, cụ gặpcụ ông lần đầu tiên ra sao…, nhưng ta có lẽ chẳng khi nào hỏi mẹ mình hồi bé mẹlà một cô bé gầy hay béo, đi học thích ăn quà gì… Kể cũng buồn cười, ta thực tậpbài tập về lắng nghe người khác, nhưng đúng là ta chỉ lắng nghe người khác chứkhông phải lắng nghe các cụ già trong nhà. Người già cứ thế thui thủi trong nhà,xem truyền hình, đọc báo, được ăn các món ngon con nấu, khi ốm có thuốc men đầyđủ, nhưng những câu chuyện về tuổi niên thiếu, tuổi thanh niên của bản thân thìchỉ biết tự kể cho chính mình, trong đầu.

**

Ai đấy vẫn bảo, ông Trời đúng là chơi khăm,toàn cho người ta biết ân hận khi không còn cơ hội sửa chữa nữa, thí dụ nhiềungười bản thân già rồi, điếc lác rồi, mới ân hận rằng sao ngày ấy mình khó chịukhi mẹ mình mở T.V thật là to, chỉ vì cụ điếc! Cho nên càng thêm tuổi tôi cànghiểu, vì sao có những người hạnh phúc khi được chăm mẹ liệt giường như người đànông đã nói đến bên trên, hay như một bí thư thành ủy miền Trung, khi được hỏichuyện gia đình đã bảo ông có may mắn là được chăm cả cha lẫn mẹ lúc hai cụ đãlòa, đã liệt, suốt nhiều năm cho đến khi các cụ qua đời. Bố mẹ lên được “lão” đãlà một điều may, bố mẹ “lão” đến mức bản thân mình cũng lên lão kịp lại là điềumay nữa. Có “bệnh” là chuyện thường tình của người cao tuổi. Nếu các cụ có nằmmột chỗ như trẻ con thì lại là dịp để con cái kịp chuộc lại những điều chưa làm,được yêu bố mẹ như yêu trẻ con, được chiều bố mẹ như chiều con mình…

Chưa trải thì chưa biết, trong nhà tôi ngườigià vẫn ngày ngày giả vờ tranh chấp với trẻ con cái Ipad và tranh luận rất hăngvới bọn trung niên… Một lần bạn tôi hỏi, mỗi sáng tỉnh dậy ước mơ của chị là gì.Tôi bảo vì nhà có người già và trẻ con, ước mơ của tôi mỗi sáng chỉ là hôm nayđược như hôm qua, đều đặn và bình thường. Cứ dậm chân tại chỗ thế, nhưng nhữngbài học vẫn phải âm thầm học sớm hơn, 40 tuổi học bài về 50. 50 học bài về 60…,để những sự ân hận còn có cơ chuộc lại.

Phan Thị Vàng Anh
9/2014

(Theo Nhân dân hàng tháng)

Bên thân xe, đường viền sáng màu nối liền từ vị trí gương chiếu hậu xuống đến đuôi xe, nơi có hình dạng bát giác. Bộ phanh đĩa kích thước lớn.

- “Người mẹ là người yêuthương con mình nhất và trong khi nghĩ quẩn họ thường sai lầm khi nghĩ rằng nếukhông có mình trên cõi đời thì sẽ không có ai chăm sóc cho con. Và khi người phụnữ bất lực, họ lo nhất là các con của họ sẽ phải khổ nên họ có ý định đưa concùng tự tử để thoát khỏi bế tắc”, thạc sĩ Võ Xuân Hòa lý giải.

Thời gian gần đây xảy ra rất nhiều vụ mẹ ôm concùng tự tử như vụ mẹ ôm con 2 tuổi nhảy sông tự tử ở Thanh Hóa, nữ Y tá ở PhúThọ ôm con nhảy sông, mẹ giết con 4 tháng tuổi rồi tự sát ở Bình Dương, 3 mẹ conchết trong tư thế treo cổ tự tử ở Bình Phước... rất nhiều chuyện đau lòng xảy racho thấy hiện tượng tự tử ở phụ nữ có con đang ở mức báo động. Điều này cũng chothấy kỹ năng đối mặt, xử lý khủng hoảng tâm lý cũng như phòng tránh tự tử ởngười Việt rất thấp.

Chuyên gia tâm lý Võ Xuân Hòa.

Thạc sĩ Võ Xuân Hòa, Trung tâm Nghiên cứu và đàotạo phát triển cộng đồng (RTCCD) đã dành thời gian chia sẻ với VietNamNet về kỹnăng phòng tránh, ngăn chặn những trường hợp mẹ ôm con cùng tự tử. Anh Hòa tốtnghiệp thạc sĩ Công tác xã hội tại Học viện xã hội châu Á (ASI) năm 2005. AnhHòa đã có nhiều năm làm nghiên cứu, đào tạo trong chăm sóc sức khỏe tâm thần.Anh cũng đang làm tham vấn cho những người gặp các vấn đề về hôn nhân, gia đình,trầm cảm, lo âu....

Sợ không ai chăm sóc cho con

Thời gian gần đây xảy ra nhiều vụ mẹ ôm concùng tự tử khiến dư luận xót xa. Ai cũng biết rằng mẹ là người yêu con nhất trênđời, tại sao những người phụ nữ này lại can tâm tước đi quyền sống của con mình?

Do họ có suy nghĩ sai lầm về sự gắn bó và tìnhyêu thương. Người mẹ nào cũng gắn bó với các con của mình, họ rất đau khổ, côđơn và rất khó rời xa các con. Do đó họ muốn các con luôn bên mình trong mọihoàn cảnh.

Người mẹ là người yêu thương con mình nhất vàtrong khi nghĩ quẩn họ thường sai lầm khi nghĩ rằng nếu không có mình trên cõiđời thì sẽ không có ai chăm sóc cho con. Và khi người phụ nữ bất lực, họ lo nhấtlà các con của họ sẽ phải khổ nên họ có ý định đưa con cùng tự tử để thoát khỏibế tắc.

Cảm quan cho thấy ở người trưởng thành, phụnữ tự tử nhiều hơn nam giới?

Đúng, ở người trưởng thành thì tỷ lệ phụ nữ bịtrầm cảm và có ý định tự tử cao hơn nam giới. Tỷ lệ phụ nữ tự tử ở tuổi từ 16-26là cao nhất, khoảng 12% số phụ nữ tự tử.

Tại sao phụ nữ lại dễ nghĩ quẩn hơn nam giới,thưa anh?

Phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ có hoàn cảnh đặc biệtkhó khăn (như bị thất nghiệp, nghèo đói, chồng bị nghiện ma túy, bị bệnh hiểmnghèo…), phụ nữ đang nuôi con nhỏ, phụ nữ đang mang thai thường tự ti và dễ bịtrầm cảm. Những nhóm phụ nữ này thường không có nhiều mối quan hệ xã hội. Họkhông có người thân, đồng nghiệp hoặc bạn bè để chia sẻ, hỗ trợ nên dễ bị rơivào khủng hoảng.

Sự bất bình đẳng giới trong xã hội, với lối nghĩphụ nữ phải nuôi con, phải làm việc gia đình, trong khi phụ nữ vẫn phải đảm nhậncác công việc kiếm sống hàng ngày đã làm cho khối lượng công việc của phụ nữphải đảm nhận nhiều hơn nam giới. Đặc biệt, trong thời kỳ mang thai, trong thờigian nuôi con nhỏ, phải làm việc quá sức, thức khuya kéo dài dễ làm cho phụ nữbị trầm cảm và khủng hoảng tâm lý, nếu không được chồng và người thân trong giađình giúp đỡ thì họ sẽ thấy bất lực và buồn chán….

Sự kỳ thị cũng gây ra áp lực đối với phụ nữ. Phụnữ thường chịu “ngậm đắng, nuốt cay” và “đóng cửa bảo nhau” để cho gia đình đượcêm ấm” . Họ sợ nói ra những khó khăn, thất bại sẽ bị chê cười, bị kỳ thị nên cácmỗi lo âu, buồn chán cứ thế mà tăng lên.

Tâm lý và sức chịu đựng của phụ nữ cũng khác vớinam giới. Nam giới dễ tham gia các hoạt động giao lưu xã hội và tính cách, sứcchịu đựng của nam giới cũng cao hơn.

Nghiên cứu chỉ ra rằng để một đứa trẻ hoặc mộtngười phụ nữ phát triển và có cuộc sống bình thường thì họ cần ít nhất một ngườiyêu thương họ. Nếu họ không cảm nhận được tình yêu thương, sự quan tâm thì trẻem và phụ nữ dễ rơi vào buồn chán, dẫn đến những suy nghĩ và hành động tiêu cực.

Anh có nói rõ hơn về những trạng thái tâm lý,hoàn cảnh dễ khiến phụ nữ xuất hiện ý định tự tử?

Phụ nữ tự tử chủ yếu do hoàn cảnh và cuộc sốngkhó khăn, bế tắc, áp lực công việc, mâu thuẫn gia đình. Những yếu tố đó làm chonhững người có sức chịu đựng yếu bị rối loạn tâm thần và nếu không được pháthiện, cứu chữa kịp thời sẽ dẫn đến các hành vi nguy hiểm cho bản thân.

Trên thế giới, 90% số người tự tử do bị các rốiloạn tâm thần. Tỷ lệ này ở Trung Quốc là gần 70%. Ở Việt Nam chưa có số liệu cụthể, nhưng đa số người tự tự có biểu hiện các dấu hiệu rối loạn tâm thần, phổbiến như trầm cảm, buồn chán, cảm giác tội lỗi, hoặc do hoang tưởng, ảo giác saikhiến… Có hơn 300 dạng rối loạn tâm thần khác nhau, rất khó nhận biết ở giaiđoạn đầu, nên bệnh tình cứ âm ỉ, kéo dài theo thời gian mà người bệnh và ngườithân của họ không biết để giúp đỡ, chữa trị. Bệnh có thể diễn tiến theo từngcơn, từng đợt, nếu gặp phải các vấn đề khó khăn, bế tắc mà sức chịu đựng củangười bệnh thấp thì họ nghĩ tới hành vi tự tử.

Có ý kiến cho rằng nguyên nhân dẫn đến các vụtự tử không dừng lại ở những sự việc nhỏ nhặt mà nó là cả một quá trình người tựtử bị áp lực tâm lý lâu dài. Với người có ý định tự tử thì cái ý định ấy đã đượcnuôi dưỡng rất là lâu, sau đó thêm 1 sự kiện, nó gọi là các cú hích thì dẫnngười ta đến hành vi tự tử. Anh nghĩ sao về ý kiến này?

Từ những sự việc nhỏ nhặt hoặc xích mích nhỏ banđầu, nếu không được hóa giải thì nó tích tụ lại và đến một ngưỡng nào đó thì chỉthêm 1 chút khó khăn, thách thức nữa là vượt quá khả năng chịu đựng của conngười. Đặc biệt là với phụ nữ và thanh thiếu niên. Do vậy, mỗi người hãy quantâm giải quyết các xích mích, các sự vụ nhỏ nhặt để cuộc sống yên vui hơn, đểkhi bắt đầu một ngày mới có năng lượng và niềm tin yêu mới.

Đối với những người tự thấy mình đang vướng mắcvào các vấn đề khó khăn, hãy cởi mở, chia sẻ với người thân để cùng tháo gỡ, mọivấn đề đều có cách giải quyết và ở mọi người đều có điểm tốt và có mong muốngiúp đỡ lẫn nhau.

Những người tự tử thường là người yếu đuối, sứcchịu đựng và ứng phó với các cú sốc trong cuộc sống thấp.

Cầu Vạn Hà ở Thanh Hóa, nơi người mẹ trẻ 23 tuổi ôm con trai 2 tuổi nhảy cầu tự tử trong sự ngỡ ngàng của nhiều người vừa xảy ra hôm 19/10 vừa qua.

Chia sẻ để vượt qua bế tắc

Việc ngăn ngừa tự tử cần bắt đầu từ khâu pháthiện sớm những dấu hiệu của người có ý định tự tử để kịp thời ngăn chặn và cứugiúp. Những dấu hiệu ấy là gì, thưa anh?

Người có ý định tự tử thường không chủ động yêucầu sự giúp đỡ, nhưng điều đó không có nghĩa là họ không cần sự giúp đỡ. Hầu hếtnhững người có ý định tự tử đều không muốn chết, họ bị rơi vào bế tắc, trầm cảmnặng và chỉ mong muốn được thoát ra khỏi sự bế tắc, đau đớn, trầm cảm đó màthôi.

Nếu chúng ta quan tâm và đi sâu tìm hiểu thì sẽthấy những khó khăn, những bế tắc (đang bị thất nghiệp, đang bị nợ nần, đang bịchồng và gia đình xa lánh...) hoặc những lời nói và hành vi của họ đề cập đếncái chết, cực đoan.

Ngoài ra, người có ý định tự tử thường có cácbiểu hiện sau:

- Nói về tự tử, về cái chết: Người có ý định tựtử thường nói về tự tử, về cái chết hoặc sự trừng phạt bản thân, ví dụ: "thàchết đi cho khuất mắt, chết khỏi khổ; chẳng còn gì quan trọng nữa..."

- Chuẩn bị các phương tiện để tự tử: Họ tìmkiếm, chuẩn bị dao, kiếm, thuốc ngủ, dây hoặc thường lui tới những nơi có thể tựtử như hành lang nhà cao tầng, cầu, sông, hồ...

- Quan tâm tới cái chết: Thể hiện sự quan tâmbất thường về cái chết, như làm thơ, viết nhật ký, tự truyện có đề cập đến cáichết và sự ra đi của mình. Tìm đọc các sách, báo, phim ảnh về cái chết.

- Không còn hy vọng về tương lai: Bày tỏ sự vôvọng, tế tắc, mất niềm tin vào cuộc sống, vào tương lai. Trong lời nói, thư từ,email, facebook của người có ý định tự tử thường thể hiện sự vô vọng, khôngthiết sống.

- Căm ghét, đày đọa bản thân: Có cảm giác tộilỗi, xấu hổ, vô giá trị hoặc chán ghét bản thân. Họ thường nói về tội lỗi hoặcgánh nặng của bản thân mình đối với những người xung quanh. Ví dụ: “không có tôithì anh sẽ sướng hơn…”.

- Sắp xếp tư trang, và các việc riêng: Sắp xếplại tư trang, cho đi các đồ vật có giá trị hoặc liên lạc với các thành viên giađình và bạn bè, như nhờ ai đó giúp gửi lời nhắn tới gia đình, tới người thân…

- Nói lời tạm biệt: Có thể bất ngờ tới thăm hoặcgọi điện cho người thân và bạn bè và nói những lời vĩnh biệt hoặc nhắn gửi, ámchỉ sự chia tay, như “nếu không còn gặp lại thì...”.

- Rút lui khỏi người thân, bạn bè: Trong thờigian trầm cảm, bế tắc, người có ý định tự tử thường sống khép mình, tự cô lậpmình với người thân, bạn bè.

- Có hành vi khác thường: Từ ăn, ngủ thấtthường, có các xích mích, xung đột với mọi người xung quanh; sử dụng rượu bia,thuốc lá và các chất kích thích nhiều hơn bình thường; có lối sống buông thả vàcoi thường rủi ro như: phóng xe trên đường, không sử dụng bao cao su khi quan hệtình dục, không sợ chết;…

- Đột ngột thay đổi tâm tính: Có thể thay đổitâm tính từ lo âu, trầm cảm sang điềm tĩnh, vui vẻ, thoải mái. Đây có thể là dấuhiệu cho thấy người này đã có giải pháp vượt qua bế tắc, nhưng đa số là họ thayđổi tâm tính vì đã đưa ra quyết định tự tử rồi. Họ bình thản chờ cơ hội để thựchiện. Vì vậy, cần phải theo dõi, hỗ trợ để ngăn ngừa họ thực hiện ý định tự tử.

Khi phát hiện ra những dấu hiệu này thì ngườithân nên làm gì, thưa anh?

Người phát hiện ra nên chia sẻ thông tin đó vớinhững người có liên quan để cùng hỗ trợ: Chồng con, bố mẹ, anh chị em, họ hàng,các bạn bè, cơ quan nơi làm việc, cán bộ lao động xã hội, cán bộ hội phụ nữ. Đặcbiệt, nếu tình trạng tinh thần không được cải thiện thì cần đưa họ tới gặp cácchuyên gia tư tham vấn tâm lý - xã hội (qua các đường dây tham vấn hoặc tới cáccơ sở chăm sóc sức khỏe tâm thần).

Tốt nhất là giúp họ tìm ra nguyên nhân gây ra sựcăng thẳng, trầm cảm; và giúp họ giải tỏa, tránh xa các yếu tố gây căng thẳngbằng cách khuyến khích và tạo điều kiện cho họ tham gia các hoạt động xã hội,các hoạt động thể dục thể thao, học thiền…

Trong cuộc sống hàng ngày, những thành viêntrong gia đình, họ hàng, cơ quan cần quan tâm tới nhau, động viên và hỗ trợ nhauvượt qua những vấn đề khó khăn, xích mích nhỏ để tạo niềm tin, tình yêu cuộcsống ở mỗi thành viên.

Cuộc sống hiện đại, con người bị cuốn vào vòngxoáy cơm áo gạo tiền, và đôi khi cũng bị cuốn theo những thứ hình thức bề ngoàinhư nhà lầu, xe hơi, điện thoại, trang sức, nước hoa… tạo cho chúng ta thêmnhiều áp lực. Bố mẹ, gia đình, giáo viên và các nhân viên CTXH cần truyền thôngđể thanh thiếu niên và những người yếu thế biết được sự khác nhau giữa hạnh phúcvà thành đạt. Chúng ta có thể tìm thấy niềm vui, hạnh phúc ở trong mọi hoàncảnh, không cần phải có nhà lầu, xe hơi, điện thoại, nước hoa,… mới có hạnhphúc. Sự thành đạt trong công việc, sự giàu cũng chưa phải là hạnh phúc.

Để giúp đỡ những người có ý định tự tử vượtqua bế tắc, chỉ cần sự sẻ chia hay còn cần kỹ năng đặc biệt nào khác?

Nếu bạn biết một ai đó đang có ý định tự tử, xinbạn đừng ngần ngại đưa chủ đề tự tử ra nói chuyện một cách cởi mở với họ và giúphọ vượt qua bế tắc, lấy lại cần bằng cuộc sống.

Hãy nói một cách chân thành cho họ hiểu bạn rấtquan tâm tới họ và họ không cô đơn.

Lắng nghe họ và khuyến khích họ nói ra, trút bỏnhững nỗi đau, sự giận dữ. Hãy điềm tĩnh, chấp thuận những lời họ nói mà khôngphán xét, không tranh luận đúng sai về những gì họ đang nói.

Tạo niềm tin, hy vọng cho họ để họ nhận ra rằngcăng thẳng, trầm cảm chỉ là tạm thời, xung quanh họ còn nhiều sự giúp đỡ, cònnhiều người thân, nhiều việc quan trọng với họ, và cuộc sống của họ rất có ýnghĩa.

Tìm sự giúp đỡ, hỗ trợ từ gia đình, bạn bè củahọ; liên lạc với các chuyên gia tâm lý, nhân viên CTXH, nhân viên y tế để họ cócác biện pháp trị liệu phù hợp.

Hãy chủ động và tự tin vào khả năng giúp đỡ, cứuchữa của bạn sẽ ngăn chặn được tự tử, chủ động gọi điện hoặc tới thăm người có ýđịnh tự tử để giúp đỡ họ.

Khuyến khích họ thay đổi lối sống lành mạnh, lạcquan, như lôi kéo họ vào các hoạt động thể dục thể thao, ăn, ngủ điều độ, khôngsử dụng các chất kích thích.

Cung cấp cho họ những thông tin, địa chỉ cầnthiết để khi gặp khó khăn bế tắc họ có thể liên lạc tìm kiếm sự giúp đỡ.

Di chuyển họ tránh xa những đồ vật có thể giúptự tử như dao, kéo, nhà cao tầng, thuốc ngủ…

Tiếp tục theo dõi, giúp đỡ họ kể cả khi họ nóikhông còn ý nghĩ tự tử nữa. Họ rất cần sự gần gũi, giúp đỡ của mọi người xungquanh để cần bằng cuộc sống.

Kim Minh(thực hiện)