Sáng 28/4 tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã khai mạc triển lãm “Trang sức cổ Việt Nam” nhằm hưởng ứng Festival Nghề truyền thống Huế 2015.

Với hơn 100 món trang sức tinh túy được lựa chọn từ kho cổ vật phong phú của 2 bảo tàng, Bộ sưu tập trang sức cổ Việt Nam đã đem đến công chúng một cái nhìn khá toàn diện từ thời tiền sử đến vương triều Nguyễn – triều đại phong kiến cuối cùng đóng đô tại Huế.

Đặc biệt và nổi bật là đồ sưu tập hoàng gia triều Nguyễn (từ chúa Nguyễn đến vua Nguyễn) có niên đại từ thế kỷ 18 đến giữa thế kỷ 20. Đó là những chiếc trâm cài tóc bằng vàng được trang trí vô cùng tinh xảo; những chiếc bác sơn, vòng tay, nhẫn, hoa tai, thẻ bài, kim bội, kim khánh, ngọc bội, đai lưng bằng vàng, bạc hay ngọc quý.

Đi ngược về thời gian là những chiếc vòng cổ, vòng tai xâu bằng vỏ nhuyễn thể của cư dân văn hóa Bàu Tró cách đây ngót 5000 năm; hay những hạt chuỗi bằng đá được mài giũa công phu của cư dân văn hóa Phùng Nguyên hơn 4000 năm; rồi các vòng đá, khuyên tai thuộc văn hóa Đồng Đậu cách 3500 năm; và bao tay, vòng tay, khóa thắt lưng bằng đồng thời văn hóa Đông Sơn từ 2000-2500 năm; rồi khuyên tai hai đầu thú, chuỗi hạt đá mã não của cư dân văn hóa Sa Huỳnh cũng tuổi đời hơn 2000 năm…

Có thể nói, bộ sưu tập trang sức cổ Việt Nam được giới thiệu lần này là những sản phẩm tinh túy của người Việt xuyên xuốt chiều dài lịch sử. Nó thể hiện khả năng sáng tạo và phát triển không ngừng của dân tộc Việt trên con đường tìm kiếm cái đẹp.

Triển lãm diễn ra từ 28/4 đến hết 28/6 tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, số 3 đường Lê Trực, TP Huế:

Một bộ sưu tập trong triển lãm "Trang sức cổ Việt Nam"   Vòng cổ bạc thế kỷ 19-20 triều Nguyễn Phiến đai lưng áo ngọc bọc vàng nạm đá quý Ngọc Như Ý Bác sơn Vòng tay bằng vàng nạm đá quý thế kỷ 18 thời chúa Nguyễn   Trâm hoa thời chúa Nguyễn thế kỷ 18   Trâm hình phượng ngậm đèn lồng thời chúa Nguyễn   Khóa thắt lưng văn hóa Đông Sơn   Bao tay văn hóa Đông Sơn Khuyên tai hai đầu thú văn hóa Sa Huỳnh cách đây 2000-2500 năm Hạt chuỗi bằng vàng văn hóa Đồng Nai cách 2500 năm   Vòng cổ xâu bằng vỏ nhuyễn thể của cư dân văn hóa Bàu Tró cách đây ngót 5000 năm - đồ trang sức có tuổi đời lâu nhất trong triển lãm

(Theo Dân Trí)

Tiếp theo, để được bảo hộ theo pháp luật Việt Nam, tác phẩm của AI phải đáp ứng điều kiện “do tác giả trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình mà không sao chép từ tác phẩm của người khác”(theo Khoản 3 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ số 50/2005/QH11 ngày 29/11/2005 sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 36/2009/QH12 ngày 19/6/2009 và Luật số 07/2022/QH15 ngày 16/6/2022).

Tại đây, chúng ta cần xác định tác giả của tác phẩm của AI trong ba đối tượng sau: AI, người tạo ra AI và người đưa ra yêu cầu để AI để tạo ra tác phẩm báo chí.

Hiện nay, pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam định nghĩa tác giả “là ngườitrực tiếp sáng tạo tác phẩm”(theo Khoản 4 Điều 1 Luật số 07/2022/QH15 ngày 16/6/2022 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ), và Công ước Berne về Bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật mà Việt Nam gia nhập từ năm 2004 cũng quy định rõ Công ước này bảo hộ “Tác phẩm của các tác giả là công dâncủa một trong những nước là thành viên của Liên hiệp dù những các tác phẩm của họ đã công bố hay chưa”(Điều 3 Công ước năm 1971 về việc bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật).

Như vậy, vì AI không phải là con người, nên không được pháp luật Việt Nam công nhận là tác giả của tác phẩm báo chí.

Hai đối tượng còn lại là người tạo ra AI và người đưa ra yêu cầu để AI tạo ra tác phẩm báo chí đều không “trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình” để tạo ra tác phẩm của AI nên cũng không được công nhận là tác giả của tác phẩm của AI, cụ thể: Người tạo ra AI chỉ tạo ra AI, sau đó AI sẽ tự tạo ra các tác phẩm, người tạo ra AI không có hoạt động sáng tạo để tạo ra các tác phẩm này; Người đưa ra yêu cầu để AI tạo ra tác phẩm cũng không trực tiếp sáng tạo ra tác phẩm, mà chỉ đơn thuần đưa ra ý tưởng, yêu cầu để AI tự tạo ra tác phẩm.

Những phân tích nêu trên cho thấy: Tuy tác phẩm của AI có thể được công nhận là tác phẩm báo chí, nhưng việc không xác định được tác giả cho tác phẩm của AI đã khiến tác phẩm này rơi vào tình trạng chưa rõ cơ sở pháp lý để được bảo hộ theo pháp luật Việt Nam.

Vậy các tác phẩm của AI có thể được sử dụng như thế nào?         

Tình trạng “chưa rõ cơ sở pháp lý để được bảo hộ” nêu trên đặt tác phẩm của AI trước kịch bản không rõ ràng: Có phải bất kỳ tổ chức, cá nhân nào cũng có thể sử dụng tác phẩm này? 

Tuy nhiên, kể cả câu trả lời là có, thì chúng tôi cho rằng phạm vi sử dụng tác phẩm của AI không được trùng lặp với các quyền tác giả và quyền của chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm này (nếu có) theo pháp luật Việt Nam.

Về nguyên tắc, tác giả - người sáng tạo ra tác phẩm là xuất phát điểm của quyền tác giả để được thụ hưởng các quyền lợi phát sinh từ tác phẩm, cũng như được pháp luật bảo vệ trước những hành vi xâm phạm đến quyền tác giả của mình. Như đã phân tích ở phần trên, vì chưa có cơ sở để xác định tác giả cho tác phẩm của AI, nên bất kỳ chủ thể nào tự nhận là tác giả đối với tác phẩm của AI để hưởng lợi từ quyền tác giả đối với tác phẩm đó đều không phù hợp pháp luật Việt Nam và có rủi ro dẫn đến các cáo buộc về đạo nhái, đạo đức hành nghề và gây ra các tranh chấp phức tạp về bản quyền báo chí. 

Cách thức phát hiện trường hợp sử dụng tác phẩm của AI chưa phù hợp pháp luật

Trong mức độ gợi mở của bài viết này, chúng tôi xin phép tạm gác lại sự cần thiết của các quy định pháp luật xác định bản quyền các tác phẩm của AI, để đưa ra yêu cầu cần được giải quyết trước tiên là phải xác định được tác phẩm nào là tác phẩm của AI. Để thực hiện được yêu cầu này, chúng ta cần một giải pháp, công cụ kết hợp các nền tảng công nghệ (như Blockchain, Big Data, AI) có chức năng rà soát và phát hiện được mức độ giống nhau giữa tác phẩm báo chí được công bố và các tác phẩm của AI, từ đó đánh giá các hành vi sử dụng tác phẩm của AI có phù hợp pháp luật hay không.

Bằng chức năng và nhiệm vụ của mình, Trung tâm Bản quyền số (DCC) thuộc Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA) hân hạnh được làm cầu nối giữa những tác giả, nhà báo, đơn vị báo chí với các đơn vị cung cấp công nghệ, dịch vụ pháp lý và các cá nhân, đơn vị liên quan trong lĩnh vực báo chí để cùng phát triển các giải pháp toàn diện, hiệu quả trong công cuộc bảo vệ bản quyền báo chí trên nền tảng số trong kỷ nguyên AI.

Hoàng Đình Chung(Giám đốc Trung tâm Bản quyền số)
Trương Minh Toàn(Trưởng Phòng Pháp chế Trung tâm Bản quyền số)