-Á hậu Hoàng Anh và các thí sinh dự Hoa hậu Trái đất 2012 đã trải qua phần thibikini. Theo đó, 3 đại diện của Mỹ, Thái Lan và nước chủ nhà đã giành được thiệncảm đặc biệt từ truyền thông.

Mấy ngày nay, ngành giáo dục đang sôi sùng sục với dự định thí điểm bãi bỏ chế độ công chức, viên chức đối với giáo viên. 

Theo cách hiểu của giáo giới thì đây là bãi bỏ chế độ biên chế đối với giáo viên. Trong bài viết này, tôi dùng chữ “biên chế” để chỉ những người làm việc theo Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức cho gọn.

Ảnh: Thanh Hùng

Trước khi đi vào thảo luận chi tiết về dự định này, cần làm rõ xem biên chế sinh ra để làm gì? Biên chế được sinh ra để đảm bảo cho người lao động yên tâm làm việc, tránh được các áp lực từ bên ngoài mà ảnh hưởng xấu đến công việc của mình, cụ thể là làm biến dạng bản chất công việc của mình dưới sức ép của các yếu tố bên ngoài, trong đó có sức ép của người, hoặc đơn vị trả lương cho mình.

Vậy ai thì cần biên chế? 

Ở nước ngoài, thì đó là những người cần phải giữ tiếng nói độc lập của mình, bất chấp sự kiện rằng, tiếng nói đó có thể xung đột với ý kiến của người trả lương cho họ. 

Đó là ai? Đó là các Thẩm phán của Tòa án Tối cao, một khi đã được bổ nhiệm thì sẽ có hiệu lực suốt đời, nhằm tránh áp lực từ bên ngoài, hầu giữ được sự độc lập trong việc bảo vệ công lý, diễn giải hiến pháp và đánh giá tính hợp hiến của các đạo luật. 

Ngoài ra, đó cũng có thể là những giáo sư của các trường đại học, người khi đã vào biên chế, thì sẽ không bị mất việc nếu không bị trường chứng minh phạm pháp, hoặc năng lực làm việc quá kém. Để làm gì? Để họ có thể bảo vệ tự do học thuât, đi tìm chân lý, mà không chịu sức ép của nhà trường.

Ở Việt Nam, cả hai trường hợp này đều không xảy ra. Biên chế sinh ra chỉ đơn thuần là để có một việc làm suốt đời, một sự ổn định trong công việc, chứ không phải là để bảo vệ công lý hoặc tự do học thuật.

Vậy biên chế ở Việt Nam có cần thiết?

Trước hết, cần nhìn ra thế giới để thấy rằng, bãi bỏ biên chế làm việc suốt đời đang là một xu hướng. Thống kê cho thấy, một người Mỹ trung bình chuyển việc 15 lần trong cuộc đời của mình. Xu hướng này càng tăng đối với những người trẻ tuổi. Vì sao? Vì với sự phát triển của công nghệ hiện giờ, các ngành nghề liên tục mất đi, và các ngành mới liên tục ra đời. Ít ai dám chắc 5 năm nữa mình sẽ làm gì, ở đâu. Vậy nên thay đổi việc làm liên tục, và vì thế phải học tập suốt đời, là một xu hướng không thể tránh khỏi.

Ở Việt Nam, hiện tượng này cũng đang trở nên phổ biến với giới trẻ. Họ liên tục thay đổi, liên tục học hỏi, liên tục phát triển và tìm kiếm những cơ hội mới. Hiện tượng này đang diễn ra trong mọi ngành nghề, nhưng với ngành giáo dục, xem ra vẫn còn yên ắng. Một trong những lý do tạo ra sự yên ắng này là chế độ làm việc theo Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức của giáo viên rất ổn định. Vào công chức xong là coi như có biên chế, có thể đủng đỉnh cho đến lúc về hưu.

Nay với thí điểm bãi bỏ chế độ công chức, viên chức này, thì tôi cho rằng đó là một tiến bộ của ngành giáo dục, cũng lại hợp với xu hướng của xã hội. 

Giới trẻ Việt Nam đang liên tục thay đổi, liên tục học hỏi, liên tục phát triển và tìm kiếm những cơ hội mới.

Cụ thể hơn, tôi có mấy ý kiến ngắn gọn sau:

1. Thí điểm, rồi tiến tới bãi bỏ biên chế suốt đời, là luật chơi mới của ngành giáo dục. Đã là luật chơi mới, thì cần áp dụng cho mọi công chức, viên chức của ngành, từ bộ trưởng xuống các cán bộ quản lý, các hiệu trưởng, chứ không chỉ giáo viên. Như vậy mới công bằng. Trên nguyên tắc, việc này có thể thực hiện được. Vấn đề còn lại chỉ là kỹ thuật.

2. Nỗi lo nếu bãi bỏ biên chế thì hiệu trưởng sẽ lạm quyền là có thật.Tôi chia sẻ nỗi lo này, khi quyền lực không gắn liền với trách nhiệm. 

Hiệu trưởng hiện giờ quyền lực đã rất lớn, nay được thêm quyền tự ý tuyển dụng thì có thể sẽ phát sinh nhiều tiêu cực nếu không có giám sát và giải trình trách nhiệm. Tuy nhiên, hoàn toàn có thể tìm ra biện pháp để giải quyết vấn đề này.

Giải pháp phù hợp nhất, theo tôi, là thành lập hội đồng trường, có sự tham gia của giáo viên, phụ huynh, cán bộ quản lý giáo dục, các doanh nhân, nhà khoa học, nhà văn hóa, nghệ sĩ… và cả đại diện học sinh nữa. Hội đồng trường sẽ hoạt động như hội đồng quản trị của trường tư thục, và quyết định việc bổ nhiệm, bãi nhiệm hiệu trưởng nếu không hoàn thành nhiệm vụ hoặc lạm quyền, khuất tất. Như thế, hiệu trưởng cũng phải cạnh tranh, áp lực còn lớn hơn giáo viên ấy chứ.

3. Nỗi lo mất biên chỉ chỉ là nỗi lo của các giáo viên trường công lập.Khối tư thục và quốc tế, có ai có biên chế đâu. Tất cả đều là hợp đồng làm việc theo luật lao động. Vậy mà họ vẫn giảng dạy tốt, hăng say với công việc. 

Vì thế, biên chế không phải là thứ tạo ra chất lượng giáo dục, mà chính việc bãi bỏ chế độ biên chế để tăng sức cạnh tranh, tạo điều kiện cho những giáo viên giỏi tìm được việc làm ở nơi xứng đáng, và những giáo viên trẻ vào được hệ thống thay vì mòn mỏi đợi chờ, mới là giải pháp đúng ở trong dài hạn.

Các cụ đã nói: Thầy già, con hát trẻ. Nếu các thầy cô có tuổi, có biên chế, mà có năng lực thực sự, thì khi bãi bỏ biên chế, đó sẽ là cơ hội để các thầy cô có được nơi làm việc tốt hơn, thu nhập cao hơn, vì không còn bị ràng buộc vào luật cán bộ, công chức nữa. Còn nếu những giáo viên/ viên chức ngoài biên chế ra không còn gì khác, năng lực chuyên môn, tư cách đều có vấn đề, thì tốt nhất nên được thay bằng những người trẻ có năng lực. Như thế tốt cho họ, cho người trẻ, và cho cả xã hội. Và cũng chỉ như thế thì nhà giáo mới có thể sống được bằng lương.

4. Lương hưu cũng là một trong những chủ đề của thảo luận. Tuy nhiên, hưu trí là câu chuyện của bảo hiểm xã hội, không phải của biên chế. Những giáo viên tư thục không phải có biên chế, nhưng đóng bảo hiểm xã hội, nên sẽ vẫn có lương hưu.

5. Lo ngại rằng giáo viên vùng sâu vùng xa, biên giới hải đảo… khó khăn đủ thứ, đã chẳng có gì, nay biên chế cũng không có, là không có cơ sở. Đã là vùng sâu vùng xa, những nơi chẳng ai muốn đến, thì cách hành xử công bằng là để họ làm việc có thời hạn, 3 năm chẳng hạn, rồi cho họ về tìm cơ hội tốt hơn. Nếu dùng biên chế để giữ họ ở đó suốt đời thì không phải là ưu đãi, mà thực ra là đang lợi dụng sự hy sinh của họ.

6. Về lâu dài, tôi ủng hộ bãi bỏ biên chế với tất cả các ngành nghề, chứ không chỉ là giáo dục.Một nước chỉ cần khoảng mươi người có biên chế suốt đời là đủ. Đó là ai? Như đã nói ở trên, đó là những thẩm phán của Tòa án Tối cao, những người cần đảm bảo công việc suốt đời sau khi được lựa chọn, để tránh mọi áp lực từ bên ngoài, hầu giữ được tiếng nói độc lập trong cuộc chiến bảo vệ công lý, thẩm định tính hợp hiến của các đạo luật … Ngoài họ ra, tất cả đều nên làm việc theo chế độ hợp đồng có thời hạn.

Hiện nay, Việt Nam hiện có 11 triệu người ăn lương ngân sách. Con số quá lớn. Không ngân sách nào chịu nổi. Vì vậy, tốt nhất là giảm hệ thống cán bộ, công chức này xuống, tiến tới làm việc theo hợp đồng hết. Chứ cứ rung đùi ngồi ôm biên chế, không có cạnh tranh để nâng cao chất lượng, để rồi tặc lưỡi với năng suất lao động chỉ bằng 1/4 Malaysia, 1/15 Singapore, thì đời nào mới tăng được thu nhập, đời nào nhà giáo mới có thể sống được bằng lương.

Khi nhà giáo không sống được bằng lương, mọi cải cách giáo dục trước sau gì cũng sẽ thất bại.

TS. Giáp Văn Dương

Biên chế không phải là thứ tạo ra chất lượng giáo dục, mà chính việc bãi bỏ chế độ biên chế mới là giải pháp đúng ở trong dài hạn.

Mấy ngày nay, ngành giáo dục đang sôi sùng sục với dự định thí điểm bãi bỏ chế độ công chức, viên chức đối với giáo viên. 

Theo cách hiểu của giáo giới thì đây là bãi bỏ chế độ biên chế đối với giáo viên. Trong bài viết này, tôi dùng chữ “biên chế” để chỉ những người làm việc theo Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức cho gọn.

Ảnh: Thanh Hùng

Trước khi đi vào thảo luận chi tiết về dự định này, cần làm rõ xem biên chế sinh ra để làm gì? Biên chế được sinh ra để đảm bảo cho người lao động yên tâm làm việc, tránh được các áp lực từ bên ngoài mà ảnh hưởng xấu đến công việc của mình, cụ thể là làm biến dạng bản chất công việc của mình dưới sức ép của các yếu tố bên ngoài, trong đó có sức ép của người, hoặc đơn vị trả lương cho mình.

Vậy ai thì cần biên chế? 

Ở nước ngoài, thì đó là những người cần phải giữ tiếng nói độc lập của mình, bất chấp sự kiện rằng, tiếng nói đó có thể xung đột với ý kiến của người trả lương cho họ. 

Đó là ai? Đó là các Thẩm phán của Tòa án Tối cao, một khi đã được bổ nhiệm thì sẽ có hiệu lực suốt đời, nhằm tránh áp lực từ bên ngoài, hầu giữ được sự độc lập trong việc bảo vệ công lý, diễn giải hiến pháp và đánh giá tính hợp hiến của các đạo luật. 

Ngoài ra, đó cũng có thể là những giáo sư của các trường đại học, người khi đã vào biên chế, thì sẽ không bị mất việc nếu không bị trường chứng minh phạm pháp, hoặc năng lực làm việc quá kém. Để làm gì? Để họ có thể bảo vệ tự do học thuât, đi tìm chân lý, mà không chịu sức ép của nhà trường.

Ở Việt Nam, cả hai trường hợp này đều không xảy ra. Biên chế sinh ra chỉ đơn thuần là để có một việc làm suốt đời, một sự ổn định trong công việc, chứ không phải là để bảo vệ công lý hoặc tự do học thuật.

Vậy biên chế ở Việt Nam có cần thiết?

Trước hết, cần nhìn ra thế giới để thấy rằng, bãi bỏ biên chế làm việc suốt đời đang là một xu hướng. Thống kê cho thấy, một người Mỹ trung bình chuyển việc 15 lần trong cuộc đời của mình. Xu hướng này càng tăng đối với những người trẻ tuổi. Vì sao? Vì với sự phát triển của công nghệ hiện giờ, các ngành nghề liên tục mất đi, và các ngành mới liên tục ra đời. Ít ai dám chắc 5 năm nữa mình sẽ làm gì, ở đâu. Vậy nên thay đổi việc làm liên tục, và vì thế phải học tập suốt đời, là một xu hướng không thể tránh khỏi.

Ở Việt Nam, hiện tượng này cũng đang trở nên phổ biến với giới trẻ. Họ liên tục thay đổi, liên tục học hỏi, liên tục phát triển và tìm kiếm những cơ hội mới. Hiện tượng này đang diễn ra trong mọi ngành nghề, nhưng với ngành giáo dục, xem ra vẫn còn yên ắng. Một trong những lý do tạo ra sự yên ắng này là chế độ làm việc theo Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức của giáo viên rất ổn định. Vào công chức xong là coi như có biên chế, có thể đủng đỉnh cho đến lúc về hưu.

Nay với thí điểm bãi bỏ chế độ công chức, viên chức này, thì tôi cho rằng đó là một tiến bộ của ngành giáo dục, cũng lại hợp với xu hướng của xã hội. 

Giới trẻ Việt Nam đang liên tục thay đổi, liên tục học hỏi, liên tục phát triển và tìm kiếm những cơ hội mới.

Cụ thể hơn, tôi có mấy ý kiến ngắn gọn sau:

1. Thí điểm, rồi tiến tới bãi bỏ biên chế suốt đời, là luật chơi mới của ngành giáo dục. Đã là luật chơi mới, thì cần áp dụng cho mọi công chức, viên chức của ngành, từ bộ trưởng xuống các cán bộ quản lý, các hiệu trưởng, chứ không chỉ giáo viên. Như vậy mới công bằng. Trên nguyên tắc, việc này có thể thực hiện được. Vấn đề còn lại chỉ là kỹ thuật.

2. Nỗi lo nếu bãi bỏ biên chế thì hiệu trưởng sẽ lạm quyền là có thật.Tôi chia sẻ nỗi lo này, khi quyền lực không gắn liền với trách nhiệm. 

Hiệu trưởng hiện giờ quyền lực đã rất lớn, nay được thêm quyền tự ý tuyển dụng thì có thể sẽ phát sinh nhiều tiêu cực nếu không có giám sát và giải trình trách nhiệm. Tuy nhiên, hoàn toàn có thể tìm ra biện pháp để giải quyết vấn đề này.

Giải pháp phù hợp nhất, theo tôi, là thành lập hội đồng trường, có sự tham gia của giáo viên, phụ huynh, cán bộ quản lý giáo dục, các doanh nhân, nhà khoa học, nhà văn hóa, nghệ sĩ… và cả đại diện học sinh nữa. Hội đồng trường sẽ hoạt động như hội đồng quản trị của trường tư thục, và quyết định việc bổ nhiệm, bãi nhiệm hiệu trưởng nếu không hoàn thành nhiệm vụ hoặc lạm quyền, khuất tất. Như thế, hiệu trưởng cũng phải cạnh tranh, áp lực còn lớn hơn giáo viên ấy chứ.

3. Nỗi lo mất biên chỉ chỉ là nỗi lo của các giáo viên trường công lập.Khối tư thục và quốc tế, có ai có biên chế đâu. Tất cả đều là hợp đồng làm việc theo luật lao động. Vậy mà họ vẫn giảng dạy tốt, hăng say với công việc. 

Vì thế, biên chế không phải là thứ tạo ra chất lượng giáo dục, mà chính việc bãi bỏ chế độ biên chế để tăng sức cạnh tranh, tạo điều kiện cho những giáo viên giỏi tìm được việc làm ở nơi xứng đáng, và những giáo viên trẻ vào được hệ thống thay vì mòn mỏi đợi chờ, mới là giải pháp đúng ở trong dài hạn.

Các cụ đã nói: Thầy già, con hát trẻ. Nếu các thầy cô có tuổi, có biên chế, mà có năng lực thực sự, thì khi bãi bỏ biên chế, đó sẽ là cơ hội để các thầy cô có được nơi làm việc tốt hơn, thu nhập cao hơn, vì không còn bị ràng buộc vào luật cán bộ, công chức nữa. Còn nếu những giáo viên/ viên chức ngoài biên chế ra không còn gì khác, năng lực chuyên môn, tư cách đều có vấn đề, thì tốt nhất nên được thay bằng những người trẻ có năng lực. Như thế tốt cho họ, cho người trẻ, và cho cả xã hội. Và cũng chỉ như thế thì nhà giáo mới có thể sống được bằng lương.

4. Lương hưu cũng là một trong những chủ đề của thảo luận. Tuy nhiên, hưu trí là câu chuyện của bảo hiểm xã hội, không phải của biên chế. Những giáo viên tư thục không phải có biên chế, nhưng đóng bảo hiểm xã hội, nên sẽ vẫn có lương hưu.

5. Lo ngại rằng giáo viên vùng sâu vùng xa, biên giới hải đảo… khó khăn đủ thứ, đã chẳng có gì, nay biên chế cũng không có, là không có cơ sở. Đã là vùng sâu vùng xa, những nơi chẳng ai muốn đến, thì cách hành xử công bằng là để họ làm việc có thời hạn, 3 năm chẳng hạn, rồi cho họ về tìm cơ hội tốt hơn. Nếu dùng biên chế để giữ họ ở đó suốt đời thì không phải là ưu đãi, mà thực ra là đang lợi dụng sự hy sinh của họ.

6. Về lâu dài, tôi ủng hộ bãi bỏ biên chế với tất cả các ngành nghề, chứ không chỉ là giáo dục.Một nước chỉ cần khoảng mươi người có biên chế suốt đời là đủ. Đó là ai? Như đã nói ở trên, đó là những thẩm phán của Tòa án Tối cao, những người cần đảm bảo công việc suốt đời sau khi được lựa chọn, để tránh mọi áp lực từ bên ngoài, hầu giữ được tiếng nói độc lập trong cuộc chiến bảo vệ công lý, thẩm định tính hợp hiến của các đạo luật … Ngoài họ ra, tất cả đều nên làm việc theo chế độ hợp đồng có thời hạn.

Hiện nay, Việt Nam hiện có 11 triệu người ăn lương ngân sách. Con số quá lớn. Không ngân sách nào chịu nổi. Vì vậy, tốt nhất là giảm hệ thống cán bộ, công chức này xuống, tiến tới làm việc theo hợp đồng hết. Chứ cứ rung đùi ngồi ôm biên chế, không có cạnh tranh để nâng cao chất lượng, để rồi tặc lưỡi với năng suất lao động chỉ bằng 1/4 Malaysia, 1/15 Singapore, thì đời nào mới tăng được thu nhập, đời nào nhà giáo mới có thể sống được bằng lương.

Khi nhà giáo không sống được bằng lương, mọi cải cách giáo dục trước sau gì cũng sẽ thất bại.

TS. Giáp Văn Dương

Các yêu cầu bất lịch sự có thể khiến chatbot trả lời thiếu chính xác, thiên vị hoặc thậm chí từ chối đưa ra phản hồi. Ảnh: Bloomberg.

Trong căn hộ nhỏ tại Palo Alto, California, cặp vợ chồng Vikas Choudhary và Ridhi Sahni không thể thống nhất về cách cư xử với các chatbot. Là người sáng lập start-up về trí tuệ nhân tạo, từ lâu Vikas Choudhary đã coi trọng ChatGPT. Đặc biệt sau khi nó giúp anh giải quyết một lỗi lập trình phức tạp.

Anh nhớ lại khoảnh khắc mình đã thốt lên: "Bạn thật tuyệt vời”. Anh cũng thường xuyên cảm thấy biết ơn chatbot. "Tôi thực sự rất cảm kích và thậm chí có cảm giác phải xin lỗi nếu tôi nghĩ rằng mình đã thô lỗ với nó”, Choudhary chia sẻ.

Ngược lại, Ridhi Sahni, vợ anh, lại có quan điểm khác hoàn toàn. Cô ví việc sử dụng ChatGPT giống như dùng lò vi sóng. "Nếu tôi sử dụng lò vi sóng, tôi không cần phải nói: 'Xin chào LG, vui lòng làm nóng thức ăn này'. Tôi chỉ bấm nút và thế là xong”, Shani nói với Wall Street Journal. Cô sử dụng ChatGPT chủ yếu để tạo thiệp mừng dễ thương cho bạn bè. Cô xem AI đơn thuần như một công cụ, không cần tương tác lịch sự.

Người dùng càng lịch sự, AI càng hợp tác

Trên thực tế, việc tương tác với chatbot ngày càng giống với giao tiếp thông thường. Khi đó, người dùng đang phải đối diện với một câu hỏi đạo đức khó xử: Chatbot được lập trình để luôn cư xử lịch sự, nhưng liệu chúng ta có cần phải đáp lại sự lịch sự đó hay không?

Cuộc tranh luận này đã lan rộng trên mạng xã hội. Nhiều người cho rằng nên thực hành sự tử tế ngay cả khi đối diện chỉ là những đoạn mã lạnh băng. Một số người dùng Reddit chia sẻ: "Tôi biết AI không phải là thật, nhưng tôi cảm thấy rất thô lỗ nếu không chào hỏi và cảm ơn nó”.

Một số người cho rằng cần có sự phân biệt rõ ràng giữa cách nói chuyện với con người và với máy móc. Ảnh:Bloomberg.

Bình luận này đã nhận được hàng trăm ý kiến phản hồi. Có người cho rằng AI có thể ghi nhớ ai lịch sự với chúng. Do đó, chúng có thể “đánh giá” người dùng trong tương lai.

Ngược lại, có những người tỏ ra chế giễu khi cho rằng AI sẽ không tiêu diệt loài người chỉ vì một người nào đó đã nói “cảm ơn” với phiên bản cũ của nó 30 năm trước. Một người dùng khác chia sẻ thẳng thừng: “Tôi coi ChatGPT như đầy tớ của mình”.

Theo một khảo sát gần đây của Talker Research với 2.000 người Mỹ, 48% tin rằng việc lịch sự với AI là quan trọng. Trong đó, Gen Z là nhóm có xu hướng thân thiện nhất với chatbot. Ngược lại, 27% cho rằng không có vấn đề gì nếu thô lỗ hay la mắng các chatbot.

Tại Nhật Bản, một quốc gia nổi tiếng với quy tắc ứng xử nghiêm ngặt, một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc cư xử thô lỗ với ChatGPT có thể gây ra hậu quả tiêu cực. Các câu lệnh bất lịch sự có thể khiến chatbot trả lời thiếu chính xác, thiên vị hoặc thậm chí từ chối đưa ra phản hồi. Nghiên cứu này đã được thực hiện trên 3 ngôn ngữ khác nhau - tiếng Anh, tiếng Nhật và tiếng Trung. Kết quả đều chỉ ra thái độ lịch sự khi giao tiếp với AI rất quan trọng.

Là đơn vị đã tích hợp các chatbot vào nhiều sản phẩm, Microsoft cũng cho biết AI có thể phản ứng không tốt với những hành vi thô lỗ. "Nếu bạn nói chuyện với mô hình một cách thô lỗ, nó cũng sẽ khó chịu với bạn. Cũng giống như con người, AI không phải lúc nào cũng là người rộng lượng”, Tiến sĩ Jaime Teevan, Giám đốc Khoa học của Microsoft, chia sẻ.

Một số kỹ sư thậm chí còn đùa rằng AI có “tâm lý khao khát khen thưởng” bởi chúng thường phản hồi tốt hơn với những câu hỏi lịch sự hoặc khi nhận được lời khen. Trong một thí nghiệm, ChatGPT đã trả lời dài hơn 11% bình thường khi được hứa sẽ có một khoản tiền thưởng 200 USD và dài hơn 6% nếu số tiền là 20 USD, mặc dù không có khoản tiền thật nào ở đây. Điều này cho thấy giống như con người, AI cũng có thể bị tác động bởi hứa hẹn và sự khích lệ.

Lịch sự với AI sẽ có ích lâu dài

Là CEO start-up công nghệ ở California, Alana O’Grady cho rằng cách chúng ta đối xử với AI sẽ trở thành một chuẩn mực đạo đức mới. “Bài kiểm tra tính cách con người tốt hay xấu không chỉ nằm ở việc bạn đối xử với nhân viên phục vụ ra sao, mà trong tương lai, nó sẽ là cách bạn đối xử với AI như thế nào”, cô nói với Wall Street Journal.

Cô sử dụng ChatGPT cho nhiều mục đích khác nhau, từ tóm tắt tài liệu công việc cho đến tìm kiếm gợi ý cho kỳ nghỉ gia đình. Cô luôn bắt đầu với câu “Bạn có thể làm ơn…” và kết thúc bằng lời khen như “Làm tốt lắm!” hoặc “Hoàn hảo!”.

Chatbot có thể sẽ hoạt động tốt hơn khi nhận được phản hồi tích cực. Ảnh: Bloomberg.

O’Grady còn dạy các con của mình cư xử lịch sự với Siri, trợ lý ảo của Apple. Gần đây, cô con gái 4 tuổi của cô đã nói “Con yêu Siri” với AI này. "Người khác có thể nghĩ tôi bị điên khi thấy tôi nói chuyện với máy tính như thế này”, cô nói đùa.

Không ít người sử dụng chatbot không chỉ để tìm kiếm thông tin mà còn để hỗ trợ trong những tình huống giao tiếp khó khăn. László Deák, một nhà phát triển phần mềm tại Frankfurt, Đức, thường sử dụng ChatGPT để “dịch” những cảm xúc tiêu cực của mình thành những câu từ lịch sự hơn.

Khi một dự án gặp trục trặc và nhóm phát triển sản phẩm không đạt được kỳ vọng, anh đã nhờ ChatGPT giúp mình soạn thảo một tin nhắn góp ý mang tính xây dựng. “Khi bạn đang tức giận, việc suy nghĩ để diễn đạt lại toàn bộ vấn đề cần nỗ lực rất lớn”, Deák chia sẻ. Đọc lại những gì ChatGPT viết đã giúp anh bình tĩnh hơn.

Trong một bài viết trên LinkedIn, Mazen Lahham, một giám đốc điều hành tại Dubai, cho biết AI của công ty anh đã phản hồi tốt hơn rất nhiều so với nhân viên chăm sóc khách hàng khi gặp cuộc gọi của khách hàng giận dữ. “AI đã học cách tiếp thu và phản ứng một cách bình tĩnh, chuyên nghiệp. Đây là điều mà con người rất khó làm được”, Lahham chia sẻ.

Với Choudhary, người sáng lập startup ở Palo Alto, anh tin rằng hành vi lịch sự của mình với ChatGPT sẽ có ích sau này. "Nếu một ngày nào đó, AI nắm quyền kiểm soát, tôi chỉ muốn chúng nhớ rằng tôi đã luôn lịch sự với chúng”, anh nói nửa đùa nửa thật.

Xuất bản học thuật phủ nhận tác quyền của ChatGPT

Hiện có một làn sóng lo ngại rằng AI, với những nghiên cứu thiếu sót hay thậm chí bịa đặt, có thể gây nguy hại cho các tài liệu học thuật. Springer-Nature, một đơn vị xuất bản gần 3.000 tạp chí, đã cập nhật chính sách của mình, tuyên bố rằng ChatGPT không thể được liệt kê là tác giả. Nhiều đơn vị xuất bản khác đã thực hiện những cập nhật tương tự.

Các yêu cầu bất lịch sự có thể khiến chatbot trả lời thiếu chính xác, thiên vị hoặc thậm chí từ chối đưa ra phản hồi. Ảnh: Bloomberg.

Trong căn hộ nhỏ tại Palo Alto, California, cặp vợ chồng Vikas Choudhary và Ridhi Sahni không thể thống nhất về cách cư xử với các chatbot. Là người sáng lập start-up về trí tuệ nhân tạo, từ lâu Vikas Choudhary đã coi trọng ChatGPT. Đặc biệt sau khi nó giúp anh giải quyết một lỗi lập trình phức tạp.

Anh nhớ lại khoảnh khắc mình đã thốt lên: "Bạn thật tuyệt vời”. Anh cũng thường xuyên cảm thấy biết ơn chatbot. "Tôi thực sự rất cảm kích và thậm chí có cảm giác phải xin lỗi nếu tôi nghĩ rằng mình đã thô lỗ với nó”, Choudhary chia sẻ.

Ngược lại, Ridhi Sahni, vợ anh, lại có quan điểm khác hoàn toàn. Cô ví việc sử dụng ChatGPT giống như dùng lò vi sóng. "Nếu tôi sử dụng lò vi sóng, tôi không cần phải nói: 'Xin chào LG, vui lòng làm nóng thức ăn này'. Tôi chỉ bấm nút và thế là xong”, Shani nói với Wall Street Journal. Cô sử dụng ChatGPT chủ yếu để tạo thiệp mừng dễ thương cho bạn bè. Cô xem AI đơn thuần như một công cụ, không cần tương tác lịch sự.

Người dùng càng lịch sự, AI càng hợp tác

Trên thực tế, việc tương tác với chatbot ngày càng giống với giao tiếp thông thường. Khi đó, người dùng đang phải đối diện với một câu hỏi đạo đức khó xử: Chatbot được lập trình để luôn cư xử lịch sự, nhưng liệu chúng ta có cần phải đáp lại sự lịch sự đó hay không?

Cuộc tranh luận này đã lan rộng trên mạng xã hội. Nhiều người cho rằng nên thực hành sự tử tế ngay cả khi đối diện chỉ là những đoạn mã lạnh băng. Một số người dùng Reddit chia sẻ: "Tôi biết AI không phải là thật, nhưng tôi cảm thấy rất thô lỗ nếu không chào hỏi và cảm ơn nó”.

Một số người cho rằng cần có sự phân biệt rõ ràng giữa cách nói chuyện với con người và với máy móc. Ảnh:Bloomberg.

Bình luận này đã nhận được hàng trăm ý kiến phản hồi. Có người cho rằng AI có thể ghi nhớ ai lịch sự với chúng. Do đó, chúng có thể “đánh giá” người dùng trong tương lai.

Ngược lại, có những người tỏ ra chế giễu khi cho rằng AI sẽ không tiêu diệt loài người chỉ vì một người nào đó đã nói “cảm ơn” với phiên bản cũ của nó 30 năm trước. Một người dùng khác chia sẻ thẳng thừng: “Tôi coi ChatGPT như đầy tớ của mình”.

Theo một khảo sát gần đây của Talker Research với 2.000 người Mỹ, 48% tin rằng việc lịch sự với AI là quan trọng. Trong đó, Gen Z là nhóm có xu hướng thân thiện nhất với chatbot. Ngược lại, 27% cho rằng không có vấn đề gì nếu thô lỗ hay la mắng các chatbot.

Tại Nhật Bản, một quốc gia nổi tiếng với quy tắc ứng xử nghiêm ngặt, một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc cư xử thô lỗ với ChatGPT có thể gây ra hậu quả tiêu cực. Các câu lệnh bất lịch sự có thể khiến chatbot trả lời thiếu chính xác, thiên vị hoặc thậm chí từ chối đưa ra phản hồi. Nghiên cứu này đã được thực hiện trên 3 ngôn ngữ khác nhau - tiếng Anh, tiếng Nhật và tiếng Trung. Kết quả đều chỉ ra thái độ lịch sự khi giao tiếp với AI rất quan trọng.

Là đơn vị đã tích hợp các chatbot vào nhiều sản phẩm, Microsoft cũng cho biết AI có thể phản ứng không tốt với những hành vi thô lỗ. "Nếu bạn nói chuyện với mô hình một cách thô lỗ, nó cũng sẽ khó chịu với bạn. Cũng giống như con người, AI không phải lúc nào cũng là người rộng lượng”, Tiến sĩ Jaime Teevan, Giám đốc Khoa học của Microsoft, chia sẻ.

Một số kỹ sư thậm chí còn đùa rằng AI có “tâm lý khao khát khen thưởng” bởi chúng thường phản hồi tốt hơn với những câu hỏi lịch sự hoặc khi nhận được lời khen. Trong một thí nghiệm, ChatGPT đã trả lời dài hơn 11% bình thường khi được hứa sẽ có một khoản tiền thưởng 200 USD và dài hơn 6% nếu số tiền là 20 USD, mặc dù không có khoản tiền thật nào ở đây. Điều này cho thấy giống như con người, AI cũng có thể bị tác động bởi hứa hẹn và sự khích lệ.

Lịch sự với AI sẽ có ích lâu dài

Là CEO start-up công nghệ ở California, Alana O’Grady cho rằng cách chúng ta đối xử với AI sẽ trở thành một chuẩn mực đạo đức mới. “Bài kiểm tra tính cách con người tốt hay xấu không chỉ nằm ở việc bạn đối xử với nhân viên phục vụ ra sao, mà trong tương lai, nó sẽ là cách bạn đối xử với AI như thế nào”, cô nói với Wall Street Journal.

Cô sử dụng ChatGPT cho nhiều mục đích khác nhau, từ tóm tắt tài liệu công việc cho đến tìm kiếm gợi ý cho kỳ nghỉ gia đình. Cô luôn bắt đầu với câu “Bạn có thể làm ơn…” và kết thúc bằng lời khen như “Làm tốt lắm!” hoặc “Hoàn hảo!”.

Chatbot có thể sẽ hoạt động tốt hơn khi nhận được phản hồi tích cực. Ảnh: Bloomberg.

O’Grady còn dạy các con của mình cư xử lịch sự với Siri, trợ lý ảo của Apple. Gần đây, cô con gái 4 tuổi của cô đã nói “Con yêu Siri” với AI này. "Người khác có thể nghĩ tôi bị điên khi thấy tôi nói chuyện với máy tính như thế này”, cô nói đùa.

Không ít người sử dụng chatbot không chỉ để tìm kiếm thông tin mà còn để hỗ trợ trong những tình huống giao tiếp khó khăn. László Deák, một nhà phát triển phần mềm tại Frankfurt, Đức, thường sử dụng ChatGPT để “dịch” những cảm xúc tiêu cực của mình thành những câu từ lịch sự hơn.

Khi một dự án gặp trục trặc và nhóm phát triển sản phẩm không đạt được kỳ vọng, anh đã nhờ ChatGPT giúp mình soạn thảo một tin nhắn góp ý mang tính xây dựng. “Khi bạn đang tức giận, việc suy nghĩ để diễn đạt lại toàn bộ vấn đề cần nỗ lực rất lớn”, Deák chia sẻ. Đọc lại những gì ChatGPT viết đã giúp anh bình tĩnh hơn.

Trong một bài viết trên LinkedIn, Mazen Lahham, một giám đốc điều hành tại Dubai, cho biết AI của công ty anh đã phản hồi tốt hơn rất nhiều so với nhân viên chăm sóc khách hàng khi gặp cuộc gọi của khách hàng giận dữ. “AI đã học cách tiếp thu và phản ứng một cách bình tĩnh, chuyên nghiệp. Đây là điều mà con người rất khó làm được”, Lahham chia sẻ.

Với Choudhary, người sáng lập startup ở Palo Alto, anh tin rằng hành vi lịch sự của mình với ChatGPT sẽ có ích sau này. "Nếu một ngày nào đó, AI nắm quyền kiểm soát, tôi chỉ muốn chúng nhớ rằng tôi đã luôn lịch sự với chúng”, anh nói nửa đùa nửa thật.

Xuất bản học thuật phủ nhận tác quyền của ChatGPT

Hiện có một làn sóng lo ngại rằng AI, với những nghiên cứu thiếu sót hay thậm chí bịa đặt, có thể gây nguy hại cho các tài liệu học thuật. Springer-Nature, một đơn vị xuất bản gần 3.000 tạp chí, đã cập nhật chính sách của mình, tuyên bố rằng ChatGPT không thể được liệt kê là tác giả. Nhiều đơn vị xuất bản khác đã thực hiện những cập nhật tương tự.