- Năm nay, quy chế Giải thưởng Sách quốc gia có những thay đổi gì, thưa ông?

Quy chế Giải thưởng Sách quốc gia năm nay có sự thay đổi tương đối lớn. Bên cạnh ba đơn vị giới thiệu sách dự giải từ trước đến nay vẫn đang làm là: Các NXB; Đơn vị liên kết xuất bản; Các đơn vị, cơ quan quản lý và các tổ chức nghiên cứu, chúng tôi bổ sung thêm đối tượng thứ tư - các cơ quan truyền thông.

Mặc dù năm nay chúng tôi chưa nhận được giới thiệu chính thức từ phía truyền thông nhưng giới thiệu “không chính thức” đã có. Điều này đem lại những kết quả nhất định, thể hiện rõ nét qua việc tăng số tác phẩm dự thi.

Ngoài ra, chúng tôi cũng mở rộng cơ cấu giải thưởng. Bên cạnh các giải thưởng A, B, C cho từng mảng sách thì có thêm giải Khuyến khích để động viên các NXB tham gia.

Về tiêu chí xét chọn giải, cơ cấu tính điểm ở mỗi mùa giải, các mảng sách khác nhau sẽ có cách tính khác nhau, nhưng phần lớn dựa trên 3 nội dung chính: tính tư tưởng, tính thực tiễn và tính khoa học. Mùa giải này, chúng tôi bổ sung thêm một yếu tố nữa, làm sâu sắc hơn tính thực tiễn, đó là tính lan tỏa. Nghĩa là cuốn sách đó không những phải đảm bảo tiêu chí về mặt tư tưởng, khoa học, thực tiễn và còn phải đảm bảo thêm tiêu chí lan tỏa rộng khắp.

Sự lan tỏa được đánh giá dựa trên 4 yếu tố quan trọng:

Thứ nhất, dựa trên sự đánh giá về số lượng bản sách in. Chúng tôi thống nhất không phải bất kỳ cuốn sách nào chỉ dựa trên số lượng in sẽ đánh giá được sự lan tỏa, song đó vẫn là một tiêu chí cần thiết.

Thứ hai, dựa trên việc báo chí thông tin về cuốn sách. Có thể tác phẩm không có số lượng in nhiều nhưng nếu được truyền thông quan tâm thì đó cũng là tiêu chí đánh giá cho sự lan tỏa.

Thứ balà tiêu chí trong giới, thành viên Ban giám khảo đều là những chuyên gia trong giới, tổ chức hội. Khi các tác giả là chuyên gia đầu ngành tham gia họ cũng hiểu rất rõ cuốn sách tác động và “định vị” như thế nào trong giới của mình, nhất là công trình nghiên cứu khoa học.

Thứ tư, chúng tôi tính toán đến việc những tác phẩm được trao thưởng sẽ tạo hiệu ứng, truyền thông và tác động như thế nào.

Dựa trên 4 yếu tố đó, mặc dù cơ cấu tính điểm chỉ chiếm 15%, nhưng cũng là nỗ lực bước đầu để khắc phục những hạn chế trước đây: tuy chấm rất kỹ nhưng chưa lựa chọn được tác phẩm tạo ra sự lan tỏa và công chúng ghi nhận.

Năm 2023, với tinh thần đổi mới quyết liệt, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông đã chỉ đạo Hội phối hợp chặt chẽ triển khai một cách hiệu quả hơn, ngay từ việc trao giải. Chúng tôi cũng chuyển địa điểm tổ chức, từ Nhà hát VOV sang Nhà hát Lớn - địa điểm mang nhiều dấu ấn về mặt văn hóa, lịch sử nhằm tạo hiệu ứng truyền thông tốt hơn.

- Giải thưởng năm nay có sự góp mặt của sách nói, sách điện tử không, thưa ông?

Đây là một khiếm khuyết, chúng tôi chưa có giải thưởng cho nội dung sách điện tử. Và cũng có một lý do là hầu như sách điện tử năm nay không phải sách mới, là những cuốn xuất bản, tái bản lại dưới hình thức điện tử của sách in. Chưa có tác phẩm nào được xuất bản trực tiếp thành điện tử (chỉ trừ một số sách có nội dung tuyên truyền đặc biệt).

Năm nay sách điện tử phát triển là điều đáng mừng, là “hiện tượng” của ngành xuất bản. Tôi tin rằng nhìn vào sự khởi sắc của sách điện tử, sách nói, hội đồng cũng như Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ có chỉ đạo mới để chấm riêng thể loại này. 

Với sách điện tử, có một chỉ số rất rõ ràng và tường minh đó là số lượng người đọc. Chúng tôi kỳ vọng tới đây dù chưa có giải riêng cho sách điện tử nhưng sẽ lấy kênh sách điện tử như một tiêu chí đánh giá tính lan tỏa của cuốn sách.

- Có ý kiến cho rằng, người ngồi trong hội đồng có sách dự giải là không hợp lệ, quan điểm của ông như thế nào?

Chưa cần báo chí phải lên tiếng, từ trước đến nay chúng tôi bao giờ cũng có một quy chế và cơ chế, đó là các thành viên chấm giải có tác phẩm tham dự tuyệt đối không được chấm sách của mình.

Ví dụ nhà xuất bản mà nhà thơ Nguyễn Quang Thiều làm Giám đốc (NXB Hội Nhà văn) gửi các sách lên dự giải, anh Thiều cũng chủ động không dự và bỏ phiếu cho các tác phẩm đó. Bản thân những người có uy tín rất biết cách gìn giữ hình ảnh của họ, chưa cần nói đến quy chế.

Vì vậy, không bao giờ có chuyện người tham gia hội đồng bỏ phiếu cho tác phẩm của mình. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp, do giá trị của tác phẩm nên hội đồng vẫn ghi nhận và xét giải. 

Bên cạnh đó, quy chế của giải thưởng rất nghiêm ngặt khi bỏ phiếu, nếu vắng mặt với bất cứ lý do gì đều được tính là “phiếu không”. Quy định chặt chẽ như vậy nhằm đảm bảo tất cả các thành viên hội đồng phải cố gắng có mặt đầy đủ và thể hiện quan điểm với trách nhiệm cao nhất.

- Tỷ lệ sách dịch tham gia dự giải năm nay như thế nào, thưa ông?

Có ba mảng sách mà tỷ lệ sách dịch chiếm tương đối lớn, thậm chí có thể nói là rất lớn: sách thiếu nhi, sách văn học, sách khoa học công nghệ (không kể sách tham khảo để học tập).

Khi đưa vào xét giải, số lượng sách dịch không nhiều so với mọi năm. Các tác giả mảng sách khoa học công nghệ, phần lớn vẫn là người Việt, kể cả những công trình nghiên cứu chính trị năm nay cũng có sự kết hợp giữa tác giả Việt Nam và tác giả nước ngoài. Ở góc độ nào đó, chúng tôi vẫn xác định đó là những cuốn sách xuất bản tại Việt Nam.

Tác phẩm thiếu nhi năm nay được trao giải hoàn toàn là sách của Việt Nam. So với mọi năm các tác giả, nhà xuất bản cũng chú trọng hơn trong việc giới thiệu sách của tác giả trong nước. Tuy nhiên, nói vậy không có nghĩa chúng tôi “kỳ thị” sách dịch. Bởi sách dịch vẫn thực hiện nhiệm vụ quan trọng là cung cấp các tri thức mới, thậm chí sự kiện mới.

Năm nay, số lượng NXB dự giải giảm vì có 10 NXB và đơn vị xuất bản sách giáo khoa, giáo trình, sách tham khảo - mảng sách này không được chấm.

Trải qua 2 năm dịch Covid, nhiều đơn vị gặp khó khăn. Chúng tôi chứng kiến câu chuyện của nhiều đơn vị chỉ thực hiện tái bản các cuốn sách và tập trung xuất bản với số lượng không nhiều để thu được nguồn lực, tạo điều kiện vượt qua giai đoạn nhiều trở ngại.

Năm 2023 cũng là một năm nhiều thách thức đối với ngành xuất bản. Doanh thu dự kiến khoảng dưới 4.000 tỷ đồng, như vậy so với 4.500 tỷ năm ngoái đã giảm tương đối lớn. Song không vì thế mà các đơn vị không hào hứng. 41 đơn vị tham gia với số lượng sách tăng khoảng 15 cuốn. Ngoài ra, chúng tôi cũng nhìn thấy các tác phẩm mới của Nhà xuất bản Sư phạm TP. HCM, họ đầu tư lớn để xuất bản sách phục vụ người mù hoàn toàn tình nguyện. Thể hiện rõ tinh thần của các đơn vị sau khi làm SGK, có nguồn lực nhất định đều muốn tập trung tái đầu tư phục vụ cộng đồng. 

Những năm gần đây, sau cuốn sách Chang hoang dã, các tác giả người Việt đã quay trở lại và nhiều cây bút trẻ nổi lên cùng hiệu ứng câu chuyện xuất bản trên mạng, các chương trình quỹ xây dựng cộng đồng về xuất bản.

Các nhà xuất bản cũng chú ý tới mảng sách thiếu nhi và tác giả Việt Nam. Vì vậy, các giải thưởng năm nay tập trung nhiều hơn cho tác giả Việt Nam. Thời gian tới, chúng tôi sẽ cố gắng cân bằng và đưa tỷ lệ sách dịch phù hợp vào nội bộ.

Tính đến ngày 30/9, chỉ trong hơn 2 tuần thực hiện, đã có hơn 7.100 đơn hàng được đặt thành công và trao tận tay người dân tại các địa phương. Số tiền tương đương là hơn 3,4 tỷ đồng, đã vượt qua mục tiêu ban đầu của Vinamilk đặt ra (3 tỷ đồng). Như vậy tổng giá trị sản phẩm hỗ trợ sẽ hơn 6 tỷ đồng sau khi được Vinamilk đối ứng thêm.

Chia sẻ về chương trình, ông Vũ Tuấn Khang, Giám đốc Kinh doanh Miền của Vinamilk cho biết: “Hoạt động này ban đầu xuất phát từ chính mong muốn của nhân viên Vinamilk là chia sẻ với người dân, trẻ em khi cơn bão Yagi ập đến. Chỉ trong 24 giờ từ khi có ý tưởng, các đội nhóm từ công nghệ, kinh doanh, logistic,… đã thần tốc thực hiện và ra mắt website để nhân viên có thể đóng góp. Nhờ đó, tất cả thông tin đơn hàng, đóng góp, nơi tiếp nhận… đều được thể hiện rõ, ai cũng có thể theo dõi, kiểm tra được. Cũng nhờ đó, chương trình tiếp tục lan tỏa và nhận được sự ủng hộ của cả khách hàng và cộng đồng”.

Hiện chương trình vẫn đang được thực hiện để tăng cường hỗ trợ thêm cho các em học sinh quay lại trường học giai đoạn sau bão lũ trong điều kiện còn nhiều thiếu thốn, khó khăn.

Chung tay chăm lo cho học sinh khó khăn

Cơn bão Yagi ập đến vào thời điểm các em học sinh bước vào năm học mới. Vì vậy, tại nhiều nơi, bây giờ các em mới được quay lại trường học. Đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, miền núi phía Bắc, đến trường đã là một sự nỗ lực lớn từ các em, thầy cô, phụ huynh… thì nay, khó khăn lại càng nhiều hơn vì các hậu quả của cơn bão.

Ông Nguyễn Minh Triết, Bí thư Trung ương Đoàn, Chủ tịch Trung ương Hội Sinh viên Việt Nam, nhận định: “Không phải chỉ trong chương trình lần này, mà ngay sau bão Yagi, Vinamilk đã chủ động liên hệ với Trung ương Đoàn, cũng như các lực lượng tại chỗ ở những vùng bị ảnh hưởng để có nhiều hành động thiết thực, chuyển số lượng lớn sản phẩm đến hỗ trợ người dân vùng bão lũ”. 

Ông Triết đồng thời nhấn mạnh, trong giai đoạn này, sự hỗ trợ về các sản phẩm của Vinamilk phù hợp bổ sung dinh dưỡng cho những người dân bị ảnh hưởng trong thiên tai vừa qua, đặc biệt là với trẻ em.

Ông Vũ Tấn Khang, đại diện Vinamilk chia sẻ thêm: “Trẻ em, thanh thiếu niên luôn được Vinamilk dành sự quan tâm đặc biệt. Hy vọng các hỗ trợ này sẽ giúp các em tăng cường về dinh dưỡng, sức khỏe và cũng là động viên về tinh thần khi các con quay lại trường học sau bão lũ”.

Trước đó, ngay từ sau khi cơn bão Yagi đi qua, những chuyến xe Vinamilk đã lập tức chuyển hơn 550.000 sản phẩm gồm sữa tươi, sữa đặc, nước uống (gần 3 tỷ đồng) đến 11 tỉnh, thành gồm Hà Nội, Yên Bái, Thái Nguyên, Sơn La, Cao Bằng, Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, Bắc Ninh, Ninh Bình, Lào Cai.

Bên cạnh đó, hơn 3.500 phần quà và nhiều hỗ trợ khác tương đương gần 500 triệu đồng cũng đã được nhân viên Vinamilk trực tiếp trao tặng người dân, trẻ em, người cao tuổi, bà con nông dân và lực lượng bộ đội, tình nguyện viên... trong gần 1 tháng qua. Doanh nghiệp cũng cùng các đơn vị phân phối triển khai chương trình bán hàng không lợi nhuận cho các tổ chức, đoàn từ thiện tặng vùng bị bão lũ. 

Kim Phương