Tuổi trẻ: Giàu thông tin, nhưng còn bản lĩnh?

Hai mái đầu bạc,ổitrẻGiàuthôngtinnhưngcònbảnlĩlịch thi đấu Nhà văn Nguyên Ngọc và GS-TS Lê Ngọc Trà, hai nhà văn hóa đã hàn huyên trong một buổi gặp gỡ, với những khắc khoải, suy tư về bản lĩnh thế hệ trẻ hôm nay, những người đang tiếp nối thế hệ của họ đưa đất nước tiếp tục phát triển.

Nhà văn Nguyên Ngọc: Những ngày gần đây, tôi suy nghĩ nhiều về lớp trẻ hiện nay. Nói cho cùng, vận mệnh đất nước ở trong tay họ. Nếu suy nghĩ về tương lai đất nước, nói cách nào đó là suy nghĩ về lớp trẻ.

Nói thật, những năm trước đây tôi bi quan cho rằng lớp trẻ thụ động, ý thức xã hội ít, nhạt nhẽo, thậm chí một bộ phận nào đó có những biểu hiện không tốt. Nhưng, vài năm gần đây, tôi suy nghĩ lại, họ có ý thức xã hội đấy. Những biểu hiện của họ đi vào chiều sâu tư duy hơn.

Và, khi chúng ta thấy sự im lặng của họ trước mọi vấn đề xã hội, đó là điều chúng ta phải suy nghĩ! Thực sự họ đang nghĩ gì? Biểu hiện bên ngoài có song hành với suy nghĩ bên trong tâm hồn thực?

Tuổi trẻ im lặng: vấn đề cần suy nghĩ

GS-TS Lê Ngọc Trà: Tôi nghĩ, không phải cái gì người lớn áp đặt cũng được tuổi trẻ chấp nhận cả đâu. Im lặng cũng là thái độ đấy. Anh có thấy một hiện tượng: Ước mơ của tuổi trẻ hiện nay là đi du học bất cứ nước nào. Ra đi, các em mang theo hoài bão tiếp thu kiến thức mới, song hình như đấy cũng là sự phản ứng với nền giáo dục còn quá kém của chúng ta hiện nay. Có phải vậy không anh?

Nhà văn Nguyên Ngọc: Đúng. Lớp trẻ hiện nay, đa phần đều có tâm tư với nền giáo dục nước nhà. Trong cái im lặng hoặc vâng dạ của các em hôm nay, bao nhiêu phần trăm là sự thật? Tôi đã thấy trong nhiều trường hợp, ở một môi trường xã hội nào đó, các em có những biểu hiện, suy nghĩ rất khác. Bởi, nếu chúng ta áp đặt những suy nghĩ chủ quan của người lớn lên lớp trẻ, sẽ có hai tác hại: Thứ nhất, vô tình tạo ra người nói dối (trong bụng suy nghĩ khác dù ngoài vâng dạ), thậm chí cơ hội. Thứ hai, kìm hãm năng lực phát triển của họ.

GS-TS Lê Ngọc Trà: Tôi chia sẻ suy nghĩ này với anh Ngọc. Người lớn tuổi như chúng ta và lớp trẻ luôn có khoảng cách về hành động cũng như suy nghĩ, đó là tất nhiên. Nhưng, nếu khoảng cách đó đẩy tới trạng thái kìm hãm sự phát triển của tuổi trẻ, đó là sự nguy hiểm.

Tôi nghĩ, tuổi trẻ bây giờ có tiềm năng lớn về tri thức, thông tin, sức bật. Nhưng, vì sao hầu hết người lớn chúng ta đều cảm thấy họ dường như chưa lớn, chưa thể hiện được bản lĩnh trong mọi vấn đề của xã hội cũng như chính cuộc đời họ.

Tôi đã ray rứt, khi mới đây, trong một cuộc gặp mặt giữa thanh niên với một vài nhà lãnh đạo, giữa những khó khăn bộn bề của một đất nước đang cố vươn lên, trong bối cảnh suy thoái của nền kinh tế toàn cầu mà đất nước chúng ta không đứng ngoài, có những thanh niên đặt câu hỏi: Có nên yêu sớm?

Tôi hiểu tình yêu là thế nào với tuổi trẻ, nhưng liệu rằng ở một cuộc họp như thế có phải là lúc nêu những câu hỏi như vậy. Lỗi này thuộc về tuổi trẻ hay ai? Tôi nghĩ, lỗi thuộc về hoàn cảnh xã hội. Anh nghĩ sao?

Nhà văn Nguyên Ngọc:Nói cho thật, thế hệ chúng mình may mắn lớn lên trong một môi trường xã hội thuần hơn, sống với lí tưởng giải phóng đất nước. Còn thế hệ hôm nay, lớn lên trong hòa bình, trong một xã hội mở cửa bước vào toàn cầu hóa, cái lý tưởng thật sự không thể hiện trước mắt, mà mỗi con người phải tự tìm cho mình một mục đích để theo đuổi. Do đó, nếu không có sự dẫn dắt khoa học- tôi nhấn mạnh là khoa học- thì các em dễ mất phương hướng, sinh ra hoài nghi và chán chường. Từ đó sẽ sinh ra chán nản hoặc cơ hội.
Tôi đồng ý với anh. Lỗi không phải của tuổi trẻ, lỗi của môi trường xã hội.

Không dạy sống- sao rèn được bản lĩnh

Nhà văn Nguyên Ngọc: Xã hội hôm nay, với sự bùng nổ của internet và các phương tiện thông tin hiện đại, giới trẻ có tràn đầy thông tin không chỉ đến từng ngõ ngách trong nước mà cả toàn cầu. Đó là cái thế mạnh mà các em, các cháu đang hơn thế hệ cha ông. Nhưng, những kiến thức đó không tự nhiên mang đến cho người ta một lý tưởng sống.

Tôi cho vấn đề của con người không phải chỉ là thông tin. Vấn đề là cái lõi, cái tinh thần của thông tin đó như thế nào. Giáo dục hôm nay nhét đầy kiến thức cho con trẻ, đến độ chúng bội thực thông tin. Rồi với những thông tin đó, không xài thường xuyên sẽ dần quên hết. Và, con người sẽ lại sống với cuộc đời đầy xô bồ hiện nay như thế nào?

GS-TS Lê Ngọc Trà: Nãy giờ tôi dõi theo ý của anh, cuối cùng thấy chúng ta cùng gặp nhau ở một điểm: Giáo dục ở ta đang thiếu một triết lý, điều này nhiều nhà giáo dục, nhà nghiên cứu cũng nghĩ như tôi và anh.

Quan trọng nhất của giáo dục không chỉ là tri thức, mà còn là cách sống. Theo tôi, giáo dục phổ thông là dạy làm người, còn giáo dục đại học là dạy nghề.

Ông J. Dewey có một tư tưởng rất hay: Giáo dục chính là cuộc sống. Tôi cho đây là tư tưởng cực hay. Dạy đứa trẻ chính là dạy nó sống. Nó không biết sống cho đúng thì làm sao có đủ bản lĩnh trước cuộc đời.

Đã đến lúc phải xem lại toàn bộ chương trình giáo dục. Nhà trường quan trọng trước hết phải dạy người ta sống. Chứ không phải chỉ cung cấp tri thức, dạy hiểu biết, dạy tư duy, cho dù là tư duy sáng tạo.

Ở Singapore, vừa qua họ đã cho bớt giờ khoa học ở bậc tiểu học mà tăng giờ dạy kĩ năng sống ngoài xã hội cũng như trong gia đình. Bởi, con người dù hiểu biết, thông minh, sáng tạo đến mấy cũng không đủ làm con người có bản lĩnh.

Nhà văn Nguyên Ngọc:Ý anh hay. Từ thông tin đến tư duy, cũng vẫn chỉ là kỹ thuật, cái kỹ thuật tư duy trong đầu. Vấn đề là phải thao tác kỹ thuật đó như thế nào. Mà, tôi cho rằng để sống làm người có bản lĩnh, cái cảm là vô cùng quan trọng. Buồn thay, nay môn văn không dạy cho con trẻ cái cảm, mà biến thành một khoa học. Sai hết rồi!

GS-TS Lê Ngọc Trà: Bây giờ bên cạnh chỉ số IQ (thông minh), người ta còn đặt vai trò quan trọng của chỉ số EQ (cảm xúc).

Dân chủ, cần bản lĩnh từ cả hai phía

Nhà văn Nguyên Ngọc: Gần đây, ở Nga người ta có in lại quyển Những ý nghĩ không hợp thời của M.Gorki viết thời kỳ cách mạng Nga mới lật đổ Sa hoàng, trong đó ông nói: Cuộc cách mạng đã rất quan trọng và vĩ đại. Song, mới chỉ đưa những căn bệnh ngoài da vào trong nội tạng.

GS-TS Lê Ngọc Trà: Nhân anh nói tới M.Gorki, tôi nhớ tới Mandela, tôi xem ông là bậc hiền triết. Sau khi lãnh đạo việc xóa bỏ chế độ Apartheid, ông nói: Chúng ta chưa có tự do. Chúng ta mới giành được quyền để tự do. Các bệnh của dân tộc chúng ta còn nguyên xi. Suy nghĩ về dân tộc phải suy nghĩ tới mức như vậy. Phải có cuộc cải tạo dân tộc bằng văn hóa.

Bởi, lớp trẻ có thể biết nhiều, thông minh, song, một khi phần con người nhân văn nó chông chênh, rất nguy hiểm. Tư tưởng của Tổng thống Obama (Mỹ): Bản chất sự thay đổi của nước Mỹ không nằm ở vũ khí, không nằm ở sự giàu có mà nằm ở sự thay đổi tính nhân văn của dân tộc.
 

Nhà văn Nguyên Ngọc Ảnh:Tư liệu Internet