Theo WHO, tai biến mạch máu não (đột quỵ) là dấu hiệu phát triển nhanh chóng trên lâm sàng của một rối loạn khu trú chức năng của não kéo dài trên 24 giờ và thường do nguyên nhân mạch máu não. 

Để cứu sống bệnh nhân, giảm thiểu di chứng nặng nề của tai biến mạch máu não, cần phát hiện chẩn đoán, đánh giá và đưa ra hướng xử trí càng sớm càng tốt.

Tai biến mạch máu não bao gồm nhồi máu não và xuất huyết não.

Nhồi máu não (thiếu máu não cục bộ) là sự giảm đột ngột lưu lượng tuần hoàn não do tắc một phần hoặc toàn bộ một động mạch não. Bình thường, lượng máu lên não luôn hằng định ở mức 50ml/100g não/phút. Vùng thiếu máu não cục bộ gồm vùng trung tâm với lưu lượng máu dưới 10ml/100g não/phút sẽ hoại tử trong vài giờ và không hồi phục; vùng ngoại vi có lưu lượng máu dưới 20 - 30ml/100g não/phút. 

TS Phùng Tuấn Giang

Vùng ngoại vi, các tế bào não không hoạt động điện nhưng chưa chết mà vẫn duy trì hoạt động sống của tế bào. 

Đây là vùng tranh tối tranh sáng, nếu được hồi sức cấp cứu kịp thời thì vùng này có thể hồi phục. Tuy nhiên, khả năng hồi phục của các tế bào não vùng này chỉ xảy ra trong vài giờ rồi có thể chuyển sang hoại tử. Thời gian cứu vùng này được gọi là “cửa sổ điều trị”.

Xuất huyết não xảy ra khi máu thoát ra khỏi thành mạch vào nhu mô não. Nguyên nhân gây ra xuất huyết não bao gồm: Tăng huyết áp, rối loạn đông máu, nhồi máu não diện rộng, u não, dị dạng mạch máu não, bệnh mạch máu não dạng tinh bột, chấn thương sọ não…

Cần nhanh chóng xác định bệnh dựa trên bệnh sử, tình trạng tri giác, biểu hiện lâm sàng của bệnh nhân để đưa ra hướng xử trí nhanh nhất. Tại bệnh viện, người ta thường cấp cứu tai biến mạch máu não như sau:

- Đánh giá và kiểm soát huyết áp, đường huyết.

- Đánh giá tình trạng hôn mê.

- Đảm bảo đường thở.

- Theo dõi điện tim.

- Nếu có điều kiện cần chụp CT scanner hoặc MRI để đánh giá tổn thương.

- Trường hợp nhồi máu não: Sử dụng thuốc chống đông trong vòng 3h sau khi xảy ra tai biến. Trường hợp xuất huyết não tuyệt đối không sử dụng thuốc chống đông.

- Trường hợp tai biến mạch máu não có hôn mê hoặc rối loạn chức năng nuốt cần nuôi dưỡng bằng tĩnh mạch. Không sử dụng dung dịch có đường và dung dịch nhược trương.

Tuy nhiên, thời gian vàng trong phục hồi vùng tranh tối tranh sáng chỉ diễn ra trong vài giờ sau khi xảy ra tai biến mạch máu não. 

Trong nhiều trường hợp ở xa cơ sở y tế hoặc ở cơ sở thiếu các thiết bị hồi sức cấp cứu, cần có những phương pháp xử trí kịp thời bằng y học cổ truyền trong một số trường hợp để bệnh nhân giảm thấp nhất khả năng tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề.

Châm cứu là cần thiết khi chưa cấp cứu kịp

Y học cổ truyền đã mô tả bệnh cảnh tai biến mạch máu não trong nhiều y văn cổ với bệnh danh “trúng phong”, “bán thân bất toại”. Nguyên nhân gây bệnh do ngoại phong và nội phong. 

Dựa vào triệu chứng lâm sàng có hôn mê hay không mà chia ra trúng phong kinh lạc, trúng phong tạng phủ và căn cứ vào nguyên nhân gây bệnh mà chia ra các thể lâm sàng khác nhau.

Trúng phong tạng phủ là tình trạng có hôn mê, ứng với y học hiện đại thì đây là biểu hiện nặng của tai biến mạch máu não, nhất thiết phải xử trí cấp cứu y học hiện đại như đã nêu trên và kết hợp châm cứu của y học cổ truyền.

Châm cứu, bấm huyệt cấp cứu trong các trường hợp tai biến mạch máu não là hết sức cần thiết, đặc biệt khi chúng ta không thể đến ngay cơ sở y tế. 

Những trường hợp tai biến mạch máu não có hôn mê (trúng phong tạng phủ) thể đàm nhiệt nội bế và đàm mê thanh khiếu, chúng ta có thể cấp cứu ngay bằng việc dùng kim chích nặn máu Thập tuyên hoặc 12 tỉnh huyệt của 12 đường kinh; châm hoặc bấm các huyệt Nhân trung, Thừa tương, Liêm tuyền; nếu liệt cứng, tay co quắp châm huyệt Hợp cốc xuyên Lao cung. 

Theo TS Giang, khi chưa đến nơi cấp cứu kịp, châm cứu, bấm huyệt sẽ giúp ích rất nhiều cho bệnh nhân tai biến

Trường hợp nguyên khí bại thoát cấp cứu bằng phương pháp cứu ngải cách gừng (tỏi) tại các huyệt Quan nguyên, Khí hải, Tam âm giao, Dũng tuyền; cứu cách muối tại huyệt Thần khuyết; châm hoặc bấm các huyệt Tố liêu, Thừa tương.

Đây là những phương pháp theo y học cổ truyền nhưng được rất nhiều y gia trên thế giới sử dụng để cấp cứu bệnh nhân tai biến mạch máu não và đem lại hiệu quả rất tốt.

Theo y học cổ truyền, các huyệt Thập tuyên, Nhân trung, Hợp cốc có tác dụng khai khiếu, tỉnh thần, tiết nhiệt. 

Các tỉnh huyệt của 12 đường kinh (góc chân móng các ngón) là nơi đầu nguồn, nơi kinh khí đi ra, đối với đường kinh âm là những huyệt mộc (mộc chủ vận động), các đường kinh dương là những huyệt kim (kim chủ về khí). 

Các huyệt Thập tuyên, tỉnh huyệt là những nơi tập trung nhiều đầu dây thần kinh nhạy cảm. Theo thuyết phản xạ thần kinh, thuyết toàn đồ, tay tương ứng với phần đầu của cơ thể, đầu ngón tay ứng với huyệt Bách hội ở đỉnh đầu, có ý nghĩa kích thích điều hòa thăng giáng cúa các đường kinh giúp thông kinh hoạt lạc, hoạt huyết hóa ứ, điều hoà kinh khí toàn thân. Chích nặn máu ở các huyệt này là biện pháp kích thích thần kinh, khu phong hoá ứ ở vùng đầu. 

Điều này vừa có thể giúp cải thiện tình trạng tri giác vừa có thể loại bỏ tức thời yếu tố “nội phong”- nguyên nhân trực tiếp gây ra tai biến mạch máu não theo y học cổ truyền.

Cứu huyệt Thần khuyết có tác dụng hồi dương cứu nghịch, cứu Quan nguyên, Khí hải, Dũng tuyền để giữ chân dương, dẫn hỏa quy nguyên.

Thầy thuốc muốn xử trí cho bệnh nhân tai biến mạch máu não cần phải có đủ tri thức về y học hiện đại, y học cổ truyền, đánh giá nhanh chóng, chính xác tình trạng bệnh và có những phương pháp thích hợp để giữ được mạng sống cho người bệnh, không bỏ lỡ thời gian vàng trước khi bệnh nhân đến được cơ sở y tế.

Cách đơn giản cứu người đột quỵ tại nhà

Tai biến mạch máu não (đột quỵ) có thể nhận biết qua những dấu hiệu cảnh báo trước. 

Bệnh bạch hầu là bệnh nhiễm độc, nhiễm khuẩn cấp tính do trực khuẩn bạch hầu gây ra.

Vào thế kỷ 17, căn bệnh này được ví là "kẻ treo cổ", gây ra nỗi ám ảnh chết chóc kinh hoàng cho toàn châu Âu,

Tuy nhiên trong nhiều thập kỷ trở lại đây, bệnh bạch hầu gần như biến mất hoàn toàn do cộng đồng đã được chích ngừa vắc xin khá đầy đủ.

Màng giả trắng đặc trưng của bệnh bạch hầu

Tại Việt Nam, PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng cho biết, kể từ những ca bệnh cuối cùng thập niên 80 thế kỷ trước, cho đến năm 2015 mới bùng phát trở lại dịch bạch hầu tại Quảng Nam và mới đây tiếp tục bùng phát tại Bình Phước khiến 3 người tử vong.

Độc tố của vi khuẩn bạch hầu có thể khiến 5-20% bệnh nhân tử vong.

2 thể thường gặp nhất của bệnh bạch hầu là bạch hầu họng và thanh quản, khi màng giả lan rộng có thể gây tắc nghẽn đường thở, nếu độc tố mạnh, hấp thu lượng lớn có thể gây ra những biểu hiện nhiễm độc như đờ đẫn, hôn mê và có thể tử vong trong 6-10 ngày nếu không được điều trị kịp thời.

Các trường hợp tử vong còn lại theo PGS.TS Nguyễn Văn Kính, Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương, chủ yếu do các biến chứng viêm cơ tim, viêm thận do vi khuẩn theo máu tấn công các cơ quan này.

Biến chứng viêm cơ tim có thể xuất hiện sớm ở những ngày đầu của bệnh nhưng có thể muộn hơn 3 - 5 tuần dù bệnh đã phục hồi. Khi viêm cơ tim sẽ gây tổn thương hệ thần kinh dẫn truyền cơ tim khiến bệnh nhân tử vong đột ngột do trụy tim mạch. Biến chứng ở giai đoạn đầu thường nặng hơn, tiên lượng rất dè dặt, điều trị khó khăn.

Ngoài ra, bệnh cũng có thể dẫn đến thoái hóa thận, hoại tử ống thận, chảy máu lớp tủy và vỏ thượng thận hoặc tác dụng lên hệ thần kinh làm liệt tay chân, nói ngọng hoặc giọng nói thay đổi.

Minh Anh

Phát biểu trên podcastJust One Thing của mình, Tiến sĩ Mosley cho biết: “Khoảng một giờ trước khi đi ngủ, tôi sẽ làm một việc để tăng cường sức khỏe tinh thần của tôi. Hành động này thậm chí có thể giúp tôi sống lâu hơn”. 

Đó là đọc sách. 

Lật từng trang cuốn sách yêu thích của bạn, đắm chìm trong câu chuyện không chỉ là sở thích tuyệt vời mà còn là yếu tố tăng tuổi thọ.

Tiến sĩ Mosley nói: “Đọc sách không chỉ giữ cho bạn có tinh thần thoải mái khi già đi mà thậm chí có thể là chìa khóa để sống lâu hơn”.

Nghiên cứu của Đại học Yale (Mỹ) ghi nhận những người đọc sách 30 phút mỗi ngày sống lâu hơn 23 tháng (gần 2 năm) so với những người không đọc.

Tiến sĩ Raymond Mar, giáo sư tâm lý học tại Đại học York (Anh), cũng đi sâu vào lĩnh vực nghiên cứu về thói quen đọc sách. 

Tiến sĩ Mar cho biết: “Có một số phân tích rất thú vị, trong đó các nhà khoa học đã xem xét dữ liệu sức khỏe của những người lớn tuổi. Họ phát hiện, nhóm dành nhiều thời gian hơn để đọc sách giải trí thực sự sống lâu hơn". 

Một khảo sát đã đánh giá thông tin của hơn 3.500 người Mỹ trên 50 tuổi. Theo đó, nhóm “mọt sách” có nguy cơ tử vong thấp hơn 20%.

“Mức độ lợi ích nhờ đọc sách không xuất hiện ở các loại hoạt động ít vận động khác. Chúng tôi thực sự không biết tại sao lại như vậy”, Tiến sĩ Mar nói. 

Tỷ lệ này không được ghi nhận ở người thích đọc báo hoặc tạp chí. 

Tiến sĩ Mosley đã đưa ra một quan điểm có thể giải thích lý do đọc sách có tác dụng lớn tới vậy. Nghiên cứu cho thấy những người gắn bó với xã hội có xu hướng sống lâu hơn.

“Có thể mọi người thực sự phát triển mối quan hệ với các nhân vật trong cuốn sách”, Tiến sĩ Mar nói. 

Vị tiến sĩ khuyên bạn nên biến việc đọc sách trở thành một thói quen thường xuyên, ngay cả khi bạn chỉ đọc một đoạn ngắn mỗi ngày.

Ngoài ra, bạn tiếp cận thể loại nào không quan trọng miễn là bạn thích và không cảm thấy đang ép buộc bản thân.

Tiến sĩ Mosley đề nghị dành nửa giờ đọc sách trước khi đi ngủ để tạo thói quen.

Ông kết luận: “Tôi thích nhập tâm vào những câu chuyện. Bộ não và sức khỏe tinh thần của bạn có thể được hưởng lợi và tất nhiên cả tuổi thọ”.