Các thí sinh dự thi vào lớp 10 chuyên Văn của Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn năm 2020. Ảnh: Thanh Hùng

Câu nghị luận xã hội được chú ý bởi sự ngắn gọn, hàm súc, bởi cách đưa vấn đề nghị luận ngay trong yếu tố lệnh của cùng một cấu trúc câu nghi vấn: “Phải chăng lắng nghe người khác là đánh mất cơ hội thể hiện bản thân?”.

Và quan trọng nhất, đương nhiên là bản thân vấn đề nghị luận với 2 phạm trù có thể bị coi là đối lập, thậm chí loại trừ nhau: “lắng nghe người khác” và “thể hiện bản thân”.

“Lắng nghe người khác” thường thể hiện thái độ khiêm nhường, trân trọng, thấu cảm trong văn hóa ứng xử, tinh thần thực sự cầu thị trong quá trình nhận thức… Còn “thể hiện bản thân” lại cho thấy 2 khả năng trong tính cách con người, hoặc là sự bộc lộ ý thức khẳng định cái tôi khao khát sống hữu ích cho đời, ý nghĩa cho mình, không chấp nhận thái độ sống nhòa nhạt, vô nghĩa; hoặc là biểu hiện của cách sống vị kỷ, thích phô diễn…

Đề bài đặt 2 bình diện ấy trong một câu nghi vấn: “Phải chăng lắng nghe người khác là đánh mất cơ hội thể hiện bản thân?”, đó là cách tạo tình huống thách thức cho học sinh khi các em phải tự trả lời câu hỏi đó bằng chính những trải nghiệm khá mỏng so với lứa tuổi.

Tuy nhiên, thay cho những trải nghiệm cuộc sống, các em có thể vận dụng những hiểu biết trong quá trình học tập, vận dụng năng lực tư duy để phát hiện ra những yếu tố mang tính chất gợi ý, thậm chí định hướng đã hiện hữu ngay trong cấu trúc nghi vấn của đề bài – cụm từ “Phải chăng…” thường là tín hiệu gợi mở sự nghi ngờ với phán đoán sau đó. Cấu trúc câu định nghĩa: “…lắng nghe người khác là đánh mất cơ hội thể hiện bản thân?” có lẽ không khó để những học sinh chuyên văn tương lai có thể mơ hồ nhận ra những cảnh báo đồng thời cả về văn hóa ứng xử và sự tỉnh táo của trí tuệ trong quá trình nhận thức…

Đề thi môn Ngữ Văn vào lớp 10 Trường THPT Chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn

Vấn đề tuy quen thuộc nhưng không hề dễ với học sinh lớp 9 khi các em phải nhận ra vai trò, giá trị, ý nghĩa của văn chương, của thơ với cuộc sống qua cụm từ tưởng chỉ như một lời dẫn: “Thơ đối với cuộc sống…”; phải giải mã được hai khái niệm “nhan sắc” và “đức hạnh” trong hình ảnh so sánh “Thơ đối với cuộc sống ví như một người con gái đối với gia đình…”.

Và quan trọng nhất, các em phải thấy được mối quan hệ biện chứng giữa “nhan sắc” và “đức hạnh” của thơ với cuộc sống con người – đây là vấn đề không hề đơn giản với học sinh lớp 9, khi một thời, người lớn cũng còn cực đoan, thiên lệch, chỉ quan tâm tới “đức hạnh” của thơ mà bỏ bê “nhan sắc”; chỉ soi cho bằng ra những thông điệp tư tưởng mà coi nhẹ tiêu chí vẻ đẹp ngôn từ, hình ảnh, nhạc điệu… của thơ, lẫn lộn thơ/vè tuyên truyền với thơ ca nghệ thuật; chỉ lo “tải đạo/ ngôn chí” mà quên tính thẩm mỹ đặc thù của phương tiện chuyên chở…Còn câu nghị luận văn học đặt ra những vấn đề quen thuộc của lý luận văn học, đó là chức năng của văn học nói chung, 2 phạm trù nội dung – nghệ thuật của thơ nói riêng.

Hoặc nữa, các em phải mở rộng được khái niệm “nhan sắc”, đó không hẳn là sự du dương, lấp lánh của ngôn từ, nhạc điệu mà chủ yếu là sự đắc địa trong khả năng biểu đạt, biểu cảm, và vì vậy, đó là một thứ hình thức chứa nội dung.

Cũng như thế, khái niệm “đức hạnh” không thể giới hạn ở nội dung tư tưởng trong mỗi thời điểm của cuộc sống xã hội, mà phải hướng tới những giá trị mang tính vĩnh hằng, đó là sự tử tế, nhân văn trong tất cả các mối quan hệ của con người với thế giới xung quanh mình.

Các thí sinh dự thi Chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn sáng nay 13/7. Ảnh: Thanh Hùng

Từ 2 khái niệm đó, các em phải bàn luận được sâu sắc, thấu đáo về mối quan hệ tuyệt đối không thể tách rời giữa hình thức và nội dung, khẳng định qua thực tế văn học để thấy văn chương là lĩnh vực của cái đẹp, văn chương không phải một thứ đồ gỗ để đánh giá: “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn”, khẳng định không có hình thức nào không chứa nội dung, và đương nhiên cũng không có nội dung nào không thể hiện qua hình thức – sự gắn kết biện chứng ấy sẽ làm nên giá trị của thơ, giúp người đọc vừa mê đắm khi “làm quen”, vừa yêu thương khi “sống với nhau lâu dài”.

Không khó để nhận ra tính định hướng trong cả 2 câu NLXH và NLVH. Với câu đầu, đó là cấu trúc nghi vấn “phải chăng”, với câu sau, đó là quan niệm mang tính khẳng định của nữ sĩ Xuân Quỳnh. Cho nên, đề “mở” mà thực chất vẫn là mở sẵn cho học sinh một cánh cửa để đi vào con đường được coi là chính đạo.

Đề Ngữ văn chuyên của kỳ thi tuyển sinh lớp 10 trường THPT Chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn năm 2020 đã có một sự ra mắt an toàn với 2 câu nghị luận xã hội và nghị luận văn học có thể giúp tìm những học trò yêu văn chương, cá tính và sâu sắc.

Nhưng trong tương lai, chúng ta vẫn hi vọng đón đợi những đề thi tuyển sinh hoàn toàn bứt ra khỏi lối mòn, từ cấu trúc tới vấn đề…

Cô Trịnh Thu Tuyết (nguyên giáo viên dạy Văn Trường THPT Chu Văn An, Hà Nội)

Trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam có hiệu trưởng mới

Hôm nay 13/7, đại diện Sở GD-ĐT Hà Nội đã công bố quyết định bổ nhiệm bà Trần Thùy Dương là hiệu trưởng Trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam. Bà Dương nguyên là Phó hiệu trưởng Trường THPT Chu Văn An.

TIN BÀI KHÁC

Em Nguyễn Duy Hoàng 7 tuổi bị ung thư xương

Nhưng tìm hiểu câu chuyện về cháu thì tất cả lại là những điều rất đáng buồn. Mọi sự xảy ra cách đây hơn 1 năm về trước. Cuối tháng 4/2018, cháu bắt đầu đau, mỏi chân. Gia đình đưa cháu đến bệnh viện huyện khám rồi lấy thuốc về uống mãi không khỏi. 

Chỉ đến khi được chuyển sang bệnh viện Việt Đức, gia đình cháu Hoàng mới tá hoả lúc các bác sĩ thông báo cháu bị ung thư xương. Sau hơn 1 năm điều trị, đến tháng 7/2019, cháu Hoàng phải trải qua ca phẫu thuật cắt chân. 

Từ ngày mất đi một cái chân, tâm tính cháu thay đổi hẳn. Tranh thủ đến trường trong những ngày được về nhà nghỉ ngơi, cháu Hoàng bị các bạn trong lớp trêu đùa. 

Chính những điều ấy khiến một đứa trẻ mới 7 tuổi dần thu hẹp lại. Cái đầu trọc cùng một bên chân bị cắt khiến cháu Hoàng chịu sự xa lánh từ những bạn bè cùng trang lứa. Cháu chẳng thể nào hoà nhập nổi với cuộc sống xung quanh mình. 

Rồi đến một ngày, tâm tính cháu thay đổi hẳn. Cháu Hoàng dường như không thể kìm nén nổi cảm xúc mình. Cháu gào thét, cào, cấu bố qua mỗi lần lên viện hoá trị. 

Không gian bệnh viện toàn một màu trắng ám ảnh cháu. Cháu sợ những chai hoá chất kia. Một nơi khởi nguồn cho tất cả những đau đớn về tinh thần cháu đang phải chịu. Căn bệnh trầm cảm mỗi lúc một nặng hơn hành hạ cháu không thua kém gì căn bệnh ung thư xương quái ác kia. 

Món nợ khổng lồ và ngày con theo các bạn 

Khác với những bố mẹ bệnh nhi đang có con cùng điều trị tại Khoa Nhi, bệnh viện K Tân Triều, Hà Nội, anh Nguyễn Văn Cường (bố cháu Hoàng) vất vả hơn rất nhiều. Ngoài việc chăm sóc căn bệnh ung thư xương cho con, anh còn phải tìm mọi cách chữa căn bệnh trầm cảm nặng ăn mòn tâm hồn con. 

Anh cố gắng tìm mọi cách trò chuyện cùng con nhiều hơn để hy vọng căn bệnh về tinh thần kia bớt đi phần nào. Đôi lúc, trò chuyện cùng con xong lại phải quay mặt đi để giấu những giọt lệ tưởng chừng sắp tuôn ra. 

Cháu bé tuy không thể kiểm soát nổi cảm xúc nhưng cũng có lúc tỉnh táo mỗi khi nhắc đến chuyện sinh tử: “Bố ơi! Mấy anh chị ngày con mới vào đâu rồi nhỉ. Con nghe nói các anh chị ấy bị trả về để chết rồi đúng không bố. Liệu bao giờ đến lượt con bị trả về để đi chết giống các anh chị ấy bố nhỉ?”. 

Những câu hỏi khiến anh Cường cảm thấy buốt nhói tận trong tim. Điều anh không hề muốn là nói dối con trẻ. Nhưng giờ anh buộc phải làm điều này để con yên tâm điều trị. 

Một ngày tại bệnh viện đối với bố con anh Cường lại trôi đi thật nhanh. Kết thúc những giây phút con phải cắm truyền, anh lại phải tranh thủ gọi về nhà. 

Hoàn cảnh đáng thương của em Huy Hoàng đang rất cần được bạn đọc giúp đỡ

Đã từ rất lâu, gia đình anh chẳng có một ngày bớt đi những lo lắng. Khoản nợ 200 triệu gia đình anh đang phải gánh khi vay mượn điều trị cho cháu vẫn còn đó. Anh chẳng thể đi làm vì còn phải chăm con nơi bệnh viện. 

Những câu nói từ con khiến anh suy nghĩ rất nhiều. Hàng ngày, anh đã phải chứng kiến quá nhiều cuộc chia ly của những cháu bé cùng bệnh với con anh. Anh sợ cảm giác một ngày bị các bác sĩ thông báo con anh không thể chữa được tiếp như những gì cháu bé vô tư thổ lộ. 

 Phạm Bắc- Bá Định