“Chào các em, chúng ta bắt đầu buổi học ngày hôm nay nào”, anh chàng giáo viên Emmanuel Ntaji nói với các học sinh trong lớp học trực tuyến tại nhà ở thành phố Lagos, bờ nam Nigeria.

Khu vực châu Phi hạ Sahara những năm gần đây đã có một mức độ tiệm cận công nghệ đáng kinh ngạc với nửa tỷ người sử dụng dịch vụ di động và hơn 272 triệu người châu Phi kết nối Internet qua điện thoại.

Ở thị trường mới nổi này, không ngạc nhiên khi những gã khổng lồ như Google, Facebook, Amazon, Microsoft hay Apple đã đặt dấu chân lên đó, tiếp cận đúng thời điểm cơ sở hạ tầng đã tương đối đủ đầy trong khi thiếu hụt các ứng dụng công nghệ.

Anh Emmanuel Ntaji dạy học qua phần mềm dạy trực tuyến do phải cách ly vì Covid-19.

Những gã khổng lồ công nghệ mà được gọi chung là Big Tech đã giúp không chỉ châu Phi mà toàn thế giới vẫn duy trì một sự vận động không ngừng trong một thời kỳ bình thường mới giữa đại dịch.

Nhưng khi người ta đã quen với một thế giới vận hành bởi Big Tech, những gã khổng lồ công nghệ lại tạo ra một thứ quyền lực mềm khiến ngay trong lòng nước Mỹ không ai có thể thoát khỏi ‘vòng kim cô’ của Big Tech, kể cả đó là ông Donald Trump khi còn đứng đầu Nhà trắng.

Một thế giới tốt đẹp mong manh

Khi Covid-19 hoành hành khắp thế giới, Big Tech đã đóng vai người hùng trong mắt công chúng. Năm 2020, Amazon tuyển mới nửa triệu lao động để cung ứng hàng hóa không ngừng nghỉ đến mọi ngóc ngách của thế giới bất chấp dịch bệnh.

Còn Microsoft đã đưa ra sáng kiến giúp 25 triệu người được trang bị kỹ năng số, đặc biệt là ở khu vực Trung Đông và châu Phi, thông qua học trực tuyến.

Google và Facebook thì nhanh chóng xây dựng bản đồ và trang thông tin chính thức về Covid-19, xóa bỏ hàng tỷ tin giả liên quan đến virus và vắc xin.

Các Big Tech cũng đóng góp vào thành quả chống dịch thông qua hỗ trợ tuyến đầu, ủng hộ quỹ nghiên cứu vắc xin, quyên góp tiền cho tổ chức phi lợi nhuận hoặc đóng góp vật tư, máy móc, xây dựng các ứng dụng khai báo y tế/hộ chiếu vắc xin…

Lợi nhuận gộp của nhóm Big Tech trong năm 2020 là 244 tỷ USD, đều tăng so với năm 2019 bất chấp tình hình dịch bệnh Covid-19 trên toàn cầu.

Nhưng đó chỉ là một phần nhỏ điều tốt đẹp mà các Big Tech đem lại. Trong một năm mà nước Mỹ lao đao vì dịch bệnh, Big Tech đã tạo ra doanh thu 1.200 tỷ USD với lợi nhuận khoảng 244 tỷ USD. Bằng cách chuyển giá đến ‘thiên đường thuế’, Big Tech khiến chính phủ các nước thất thu trong khi tạo ra sự bất công với các doanh nghiệp nộp thuế đầy đủ.

Phần thặng dư mà Big Tech tạo ra lại được dùng để ‘nuốt’ các startup tiềm năng, tạo ra vị thế độc quyền khó có thể bị lung lay. Thống kê cho thấy, nhóm Big 4 gồm Apple, Amazon, Google và Facebook đã thâu tóm 178 công ty cùng ngành và 431 công ty khác ngành kể từ khi thành lập đến nay. Riêng Microsoft đóng góp vào con số này hơn 200 công ty nữa.

Big Tech còn tạo ra hình thái chủ nghĩa tư bản giám sát, một học thuyết được giáo sư Shoshana Zuboff của ĐH Kinh doanh Harvard đưa ra từ năm 2014. Học thuyết này xác định thông tin cá nhân chính là tư liệu sản xuất được người dùng vô tư cung cấp miễn phí cho các Big Tech, từ đó tạo thành sản phẩm giúp Big Tech định hướng được thị trường.

Chẳng hạn, bằng dữ liệu lớn, máy học, học sâu, trí tuệ nhân tạo, Big Tech xác định được người dùng muốn mua một quyển sách và ngay lập tức đề xuất đầu sách có giá thầu quảng cáo cao nhất.

Đầu sách đó lại được dung dưỡng bằng những đánh giá giả mạo nhằm đánh lừa người mua. Kết quả, Big Tech thu lại được lợi ích kinh tế bất chấp giá trị cốt lõi của sản phẩm và biến người dùng thành nô lệ số.

Nếu không có gì để ngăn chặn, Big Tech đang ngày càng bành trướng với một vỏ bọc tốt đẹp mà bên trong đầy rẫy những thuật toán công nghệ để thao túng hành vi người dùng, điều khiển thế giới theo cách của riêng mình.

Làm gì để ngăn chặn Big Tech?

Như đã nói ở trên, doanh thu nhiều hơn nhưng nộp thuế ít đi, chính Big Tech gián tiếp khiến chính phủ các nước gặp nhiều khó khăn hơn, nhất là trong giai đoạn dịch bệnh căng thẳng.

Báo cáo của tổ chức quyền con người ActionAid chỉ ra rằng các nước có nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20) mất 32 tỷ USD tiền thuế một năm từ nhóm Big Tech. Con số này đủ để trang trải hai mũi vắc xin ngừa Covid-19 cho tất cả mọi người trên Trái đất.

Đề xuất của ActionAid là đưa ra mức thuế suất tối thiểu 25% đối với Big Tech ở nơi phát sinh doanh thu để bịt mọi lỗ hổng dẫn đến chuyển giá và lách thuế.

Cuối cùng, hôm 5/6, Bộ trưởng Tài chính của nhóm các nền kinh tế lớn nhất thế giới (G7) đã đạt được thỏa thuận lịch sử để áp dụng thuế suất doanh nghiệp tối thiểu 15%.

Thỏa thuận này sẽ mở đường cho cuộc chiến chống lại vấn nạn ‘thiên đường thuế’ nhức nhối nhiều năm qua, vốn được các Big Tech tận dụng triệt để để báo cáo thua lỗ tại nơi phát sinh doanh thu, trong khi chuyển phần thu nhập về những nước có thuế suất ưu đãi như Iceland, quần đảo Cayman hoặc quần đảo British Virgin.

Nhưng đó chỉ là phát súng mở màn cho cuộc chiến đòi lại sự công bằng. Hôm 25/6, Ủy ban Tư pháp của Hạ viện Mỹ đã thông qua sáu dự luật để gửi tới Hạ viện trong nỗ lực chống độc quyền với Big Tech.

Mặc dù rất khó để các dự luật này vượt qua cánh cửa của những nhà vận động hành lang, vốn được hỗ trợ bởi các Big Tech, nhưng đó cũng là chỉ dấu cho thấy một thời đại mới nơi Big Tech không còn ở trung tâm của vạn vật đã không còn quá xa vời.

Big Tech góp phần vào việc gây ra thất thu thuế ở nhiều nước trên thế giới, lên tới hàng chục tỷ USD.

Tại Việt Nam, cơ sở để truy thu thuế Big Tech đã có dựa trên thuế nhà thầu mà các công ty xuyên biên giới có nghĩa vụ phải nộp khi phát sinh doanh thu trong lãnh thổ nước ta, theo các văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính.

Dữ liệu cá nhân của người Việt được tạo ra từ hoạt động kinh doanh xuyên biên giới của các công ty như Big Tech cũng phải được lưu trữ tại Việt Nam, theo Luật An ninh mạng đã có hiệu lực từ năm 2018.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai vẫn còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng khi ngành thuế vẫn chưa có đủ chứng từ, số liệu xác định phần doanh thu phát sinh ở Việt Nam của các công ty xuyên biên giới.

Trong khi đó, chỉ tính riêng Google và Facebook đã phát sinh doanh thu hơn 900 triệu USD từ quảng cáo ở nước ta, tính đến năm 2018 theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước. Gần hơn, hồi đầu tháng 6/2021, báo Nhật tiết lộ thông tin gây chấn động khi Việt Nam là cỗ máy tạo doanh thu lớn nhất khu vực Đông Nam Á cho Facebook.

Điều này cho thấy cần phải có những biện pháp mạnh tay hơn nữa từ cơ quan quản lý tranh thủ sự đồng lòng của các nước G7 và G20, như buộc các công ty xuyên biên giới đặt văn phòng đại diện hoặc chi nhánh ở Việt Nam nếu không phải ngừng cung cấp dịch vụ, áp dụng cơ chế xử phạt theo phần trăm doanh thu... Từ đó đưa ra yêu sách buộc Big Tech nói riêng và các công ty xuyên biên giới nói chung phải tuân thủ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và luật pháp Việt Nam. 

Phương Nguyễn

Bộ chỉ tiêu kinh tế số xác định, giá trị tăng thêm của kinh tế số được tính từ phần giá trị tăng thêm do các hoạt động cung cấp dịch vụ hạ tầng số, dịch vụ nền tảng số và dịch vụ ứng dụng số. Tỷ trọng giá trị tăng thêm của kinh tế số trong tổng sản phẩm trong nước là tỷ lệ phần trăm giữa tổng giá trị tăng thêm do kinh tế số tạo ra và tổng sản phẩm trong nước trong kỳ báo cáo.

Kinh tế số được xác định gồm các hoạt động cung cấp dịch vụ hạ tầng số, dịch vụ nền tảng số và dịch vụ ứng dụng số. Cụ thể, hạ tầng số là hạ tầng kỹ thuật vật lý để truyền đưa thông tin số, dữ liệu số và để cung cấp dịch vụ nền tảng số, dịch vụ ứng dụng số như dịch vụ viễn thông cố định, dịch vụ viễn thông di động, dịch vụ kết nối Internet, dịch vụ truy nhập Internet,...

Dịch vụ nền tảng số là dịch vụ được phát triển dựa trên hạ tầng số, tạo ra môi trường cho dịch vụ ứng dụng số như dịch vụ sàn thương mại điện tử hàng hóa (Shopee, Sendo, Amazon, Alibaba,.. ), sàn giao dịch chứng khoán, dịch vụ mạng xã hội (Zalo, Facebook, YouTube,...), các ứng dụng trên nền tảng di động để cung cấp dịch vụ (Uber, Grab,... ).

Trong khi đó, các dịch vụ ứng dụng số là các dịch vụ tin học, dịch vụ ứng dụng công nghệ thông tin nói chung - được phát triển, vận hành dựa trên hạ tầng số hoặc nền tảng số để các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân sử dụng trong hoạt động, sản xuất, kinh doanh, bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ.

Ngoài thống kê các chỉ số về hạ tầng số, Bộ chỉ số sẽ phản ánh đầy đủ mức độ phổ cập của phương tiện số (tỷ lệ người sử dụng điện thoại di động, tỷ lệ người dân có danh tính số, số ứng dụng di động do Việt Nam sản xuất bình quân đầu người, tỷ lệ hộ gia đình được gán địa chỉ số..); Mức độ phổ cập dịch vụ trực tuyến hay kỹ năng số và nguồn nhân lực kỹ thuật số.

Để xây dựng Bộ chỉ tiêu kinh tế số, Tổng cục Thống kê sẽ là đơn vị chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành, cơ quan liên quan thu thập, tổng hợp thông tin thống kê đối với các chỉ tiêu thống kê kinh tế số. Đơn vị này sẽ ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình tích hợp, lưu trữ, khai thác số liệu thống kê kinh tế số. Bộ TT&TT căn cứ vào Bộ chỉ tiêu thống kê kinh tế số, thực hiện lồng ghép, thu thập, tổng hợp những chỉ tiêu, cung cấp cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư để tổng hợp, biên soạn.

Kinh tế số đang là một trong những ưu tiên của Việt Nam. Do đó, việc thống nhất các chỉ số đo lường kinh tế số có ý nghĩa để mang đến dữ liệu và đưa ra những quyết sách cụ thể.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cho rằng việc đo lường quy mô của nền kinh tế kỹ thuật số đối mặt với nhiều thách thức. Theo ông Jaffar Al-Rikabi, Chuyên gia kinh tế của World Bank: kinh tế số là khái niệm mới với nhiều định nghĩa khác nhau, vấn đề chất lượng dữ liệu, khó đo lường mức tiêu thụ những sản phẩm kỹ thuật số, giá trị của việc đầu tư vào dữ liệu trong nền kinh tế hiện đại khó được xác định, đo lường nền kinh tế chia sẻ và cả những thách thức trong việc tìm hiểu vị trí hoạt động của nền kinh tế khi các công ty thu lợi nhiều từ hoạt động xuyên biên giới.

Để giải quyết điều này, các chuyên gia cho rằng khi biết quy mô của nền kinh tế kỹ thuật số, cần đo lường hoạt động sản xuất từ phía cung. Bên cung thường liên quan đến lĩnh vực sản xuất và thương mại kinh tế kỹ thuật số, chẳng hạn như giá trị của hoạt động đầu tư, việc làm, nghiên cứu và phát triển. Trong khi đó, muốn kiểm tra tác động kinh tế của số hóa đối với nền kinh tế và xã hội lớn hơn, phải kiểm tra việc ứng dụng nó trong nền kinh tế kỹ thuật số.

Duy Vũ

Đưa 5 triệu hộ sản xuất nông nghiệp lên sàn là đột phá trong kinh tế số

Thứ trưởng Bộ TT&TT Phạm Anh Tuấn, nhấn mạnh đưa hộ sản xuất nông nghiệp lên sàn TMĐT là bước đột phá trong phát triển kinh tế số nông nghiệp và đề nghị các địa phương phối hợp với doanh nghiệp bưu chính để xây dựng phương án chi tiết.

Trong bối cảnh dịch Covid-19, nhiều cơ sở sản xuất bị ảnh hưởng, các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ vốn sức cạnh tranh thấp ngày càng khó khăn hơn. Do đó, nhu cầu chuyển đổi số trở nên cấp thiết để các cơ sở sản xuất kinh doanh đổi mới mô hình, chuyển dần các hoạt động kinh doanh trên các nền tảng số, tìm kiếm thêm thị trường, thích ứng với bối cảnh mới.

Để hỗ trợ cho các đối tượng nói trên, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã xây dựng Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số trong doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh giai đoạn 2021-2025, với mục tiêu thúc đẩy chuyển đổi số thông qua chuyển đổi nhận thức, chiến lược của doanh nghiệp. 

Chương trình sẽ hỗ trợ số hóa các quy trình hoạt động của doanh nghiệp; hỗ trợ chuyển đổi số toàn diện để nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, nâng cao năng lực và lợi thế cạnh tranh, tạo ra các giá trị mới cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh.

Tại chương trình này, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đặt mục tiêu đến 2025, sẽ có 100% các cơ sở sản xuất kinh doanh được nâng cao nhận thức về chuyển đổi số. Tối thiểu 500.000 cơ sở sản xuất kinh doanh được nhận các hỗ trợ từ chương trình như sử dụng công cụ tự đánh giá mức độ sẵn sàng chuyển đổi số, tham gia các gói ứng dụng giải pháp công nghệ chuyển đổi số…

Đến 2025, tối thiểu 800 doanh nghiệp, 100 hợp tác xã và 4.000 hộ kinh doanh được hỗ trợ là các thành công điển hình trong chuyển đổi số. Trong đó, ưu tiên trong một số lĩnh vực sản xuất, chế biến, chế tạo, nông nghiệp, du lịch.

Ngoài ra, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng có kế hoạch thiết lập mạng lưới chuyên gia gồm tối thiểu 500 tổ chức, cá nhân tư vấn thúc đẩy chuyển đổi số trong doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh. Đồng thời, bản đồ hóa và công bố cơ sở dữ liệu gồm tối thiểu 100 giải pháp công nghệ chuyển đổi số cho các cơ sở sản xuất kinh doanh.

Để đạt được các mục tiêu này, chương trình đề xuất 7 nhóm hoạt động dự kiến triển khai. Trong đó các bước đầu tiên là xây dựng các tài liệu, công cụ hướng dẫn chuyển đổi số và môi trường số.

Dự kiến thành lập và tổ chức điều phối mạng lưới chuyên gia tư vấn, hỗ trợ, đào tạo chuyển đổi số cho các cơ sở sản xuất kinh doanh.

Chương trình này cũng hướng đến hỗ trợ ứng dụng giải pháp công nghệ chuyển đổi số cho các cơ sở sản xuất kinh doanh. Theo đó, các cơ sở sản xuất kinh doanh tham gia được hỗ trợ tối đa 50% chi phí ứng dụng các giải pháp trên nền tảng số. Đồng thời, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển giải pháp, nền tảng chuyển đổi số; lựa chọn các giải pháp chuyển đổi số và kết nối với các cơ sở sản xuất kinh doanh có nhu cầu chuyển đổi số.

Duy Vũ

Tìm kiếm giải pháp chuyển đổi số quốc gia tập trung vào 10 lĩnh vực "nóng"

Cuộc thi tìm kiếm giải pháp chuyển đổi số quốc gia Viet Solutions 2021 tập trung vào 10 lĩnh vực "nóng" như: y tế, giáo dục, tài chính - ngân hàng, nông nghiệp... Cuộc thi có tổng giá trị giải thưởng tăng gấp 3 lần năm trước.